Một đứa trẻ đi xe đạp lao tới, thể hiện bãn lĩnh, hét to một tiếng, rồi thả tay lái ra, đánh võng, lướt qua một cách nhẹ nhàng và đẹp mắt. Khoảng khắc này, trong lòng người trên phố đều tràn ngập một sự ngưỡng mộ không thể nào hiểu nổi. Khoảng trống đáng yêu nhất của đời người chính là lúc buông tay đó chăng?
(Trương Ái Linh ngữ lục)
“Đối tửu đương ca, nhân sinh kỷ hà?/ Thí như triêu lộ, khứ nhật khổ đa” (Trước rượu nên ca/ Đời người bao lâu/ Giống như sương sớm/ Xưa nhiều khổ đau)[1]. Hai nghìn năm trước, Tào Tháo đã viết ra hết tình cảnh và ý vị của nhân sinh. Đế vương khanh tướng nay thành cũ. Đẩu chuyển sao dời vật hóa không. Chỉ là tuế nguyệt sơn hà vẫn còn đó, nhật nguyệt nhân gian mãi trường tồn. Những câu chuyện kể mãi không hết đó, mãi mãi không kết thúc; những linh hồn không đầu thai chuyển thế đó, mãi mãi không già nua.
[1] Đoản ca hành, Tào Tháo, bản dịch của Cao Tự Thanh.
Tiểu đoàn viên của Trương Ái Linh đã uổng phí mất hơn hai mươi năm, trải qua hơn hai mươi mùa xuân thu trau chuốt, rốt cuộc vẫn chưa thể hoàn thành. Có lẽ là tuổi xuân qua mau, có lẽ là sự sắp đặt cố ý của bà. Tóm lại, một cuốn sách chưa hoàn thành, giống như trên cuộc đời này bà vẫn còn tâm sự chưa dứt, trần duyên chưa tận, ai là người đến để vén bức mây mù này đây?
Mùa đông này không dài như năm ngoái, mấy trận tuyết rơi, uống vài bình cà phê, là ngày tháng đã trôi qua. Mùa xuân lạnh lẽo một khi qua đi, là mùa hạ ấm áp tới. Trương Ái Linh vốn dĩ không thích mùa hạ, bà cảm thấy mùa này quá khó chịu, quá dài, đến nay lại cảm thấy mùa hạ thật sạch sẽ và thuần khiết. Rất phù hợp với một thiếu nữ đương xuân, mặc một chiếc sườn xám trắng muốt, ngắt một cành liễu biếc, hát một đoạn Côn khúc uyển chuyển theo điệu Thủy Ma[2]. Còn bà, lười biếng đứng tựa một khung cửa sổ nhỏ, ngắm gió mây ráng chiều, thời khắc tươi đẹp của người khác.
[2] Điệu Thủy Ma: Là một loại kịch bản, làn điệu hý khúc cổ của Trung Quốc. Thời Minh do các nghệ nhân Cố Kiên, Ngụy Lương Phụ tiến hành cải cách loại Côn Sơn xoang trong Tứ đại thanh xoang, vì thế được gọi là Thủy ma điệu. Làn điệu lên bổng trầm uyển chuyển, êm tai dễ nghe.
Những suy nghĩ này đều chỉ là tạm thời, trái tim bà bắt đầu không còn yên tĩnh nữa, mà trở nên hỗn loạn. Tháng năm, năm 1995, Trương Ái Linh yên tĩnh bao lâu nay lại bắt đầu viết thư cho Lâm Thức Đồng, lần nữa yêu cầu chuyển nhà. Bà nói muốn chuyển đến thành phố Phoenix thuộc Arizona, hoặc là Las Vegas của Nevada. Hai địa điểm này đều là sa mạc, có lẽ bà cho rằng sa mạc mênh mông, mới có một nơi sạch sẽ nhất.
Lâm Thức Đồng lần này lại không tôn trọng ý kiến của bà, ông cho rằng Trương Ái Linh tuổi cao sức yếu, không chịu nổi sự khắc nghiệt của khí hậu nơi đây. Không bao lâu sau, Trương Ái Linh lại tiếp tục gọi điện cho Lâm Thức Đồng, nói bà lại bị mắc bệnh da liễu rồi, đến quần áo cũng khó mặc, cả ngày đều phải chiếu đèn tia tử ngoại. Thể chất của bà đã rất yếu ớt, thường xuyên bị cảm, hễ bị cảm là rất lâu ngày mới khỏi được. Trương Ái Linh lại hỏi Lâm Thức Đồng, liệu có thể tìm một căn nhà mới xây khác ở Los Angeles được không? Lâm Thức Đồng nói, tháng bảy là hết kỳ hạn thuê nhà, nhất định sẽ giúp bà tìm được một chỗ ở ổn định.
Nhưng sau đó, Trương Ái Linh không gọi điện cho Lâm Thức Đồng lần nào nữa. Để không gây thêm nhiều phiền phức cho bà, ông cũng không hỏi thêm về chuyện thuê phòng nữa, nhưng Lâm Thức Đồng không ngờ rằng, lần đó lại là lần cuối cùng ông nói chuyện cùng Trương Ái Linh. Người đàn ông đã âm thầm quan tâm chăm sóc Trương Ái Linh hơn mười năm trên đất Mỹ này, hẳn đã đau lòng khôn tả trước sự ra đi của bà.
Đêm trước đêm Trung Thu năm 1995, một ngày vô cùng bình thường, bình tĩnh, đơn giản, không có gì khác biệt. Nhưng Lâm Thức Đồng lại nhận được một cú điện thoại làm trái tim ông kinh sợ, đó là điện thoại của bà chủ nhà người Iran, thông báo cho Lâm Thức Đồng, người phụ nữ Trung Quốc ở trong chung cư đó, đã qua đời rồi. Lâm Thức Đồng không tin, ông nghĩ mới đây mình còn nói chuyện điện thoại với bà, khi ấy bà vẫn hoàn toàn bình thường, còn đòi chuyển nhà cơ mà!
Cho dù ông nghi ngờ thế nào, thì trong lòng ông đã hiểu, Trương Ái Linh qua đời là một sự thực. Lúc ông vội vội vàng vàng đến chung cư trên đường Rochester, thì đã thấy cảnh sát và chủ nhà đang bận rộn. Theo giám định pháp y, Trương Ái Linh đã chết khoảng sáu, bảy ngày, nguyên nhân cái chết là do bệnh tim mạch. Cái chết này đến quá đột ngột, cho dù hàng ngày Trương Ái Linh cũng có không ít bệnh vặt, nhưng Lâm Thức Đồng không biết là bà còn mắc bệnh tim.
Khi Lâm Thức Đồng cho biết thân phận của mình, cảnh sát cho phép ông vào trong nhà của Trương Ái Linh, đây cũng là lần đầu tiên ông bước vào không gian riêng tư của bà. Tất cả đều tĩnh lặng hài hòa, đèn nê ông đang bật, còn tivi thì tắt. Trương Ái Linh mặc một chiếc sườn xám màu huyết dụ, nằm hiền hòa trên tấm thảm tinh xảo đặt giữa phòng khách rộng rãi. Trên người bà không đắp bất cứ thứ nào khác, chân tay đều thả lỏng tự nhiên, nhìn bà gầy gò như thế, cô độc như thế, lại bình tĩnh như thế, ngạo nghễ như thế.
Phòng ở của bà thực sự rất giản đơn, tường màu trắng tinh, không có bất cứ vật trang trí nào. Trên chiếc bàn nhỏ, còn vương vãi mấy trang bản thảo, và một cây bút. Dường như trước khi chết bà vẫn muốn viết tiếp, bà đã từng nói một câu như thế này: “Dài lâu là nỗi giày vò, ngắn ngủi là kiếp người”. Bà mang theo tất cả nỗi giày vò, còn những gì có thể để lại thì không còn nhiều.
Trong một túi xách tay, còn nhét mấy bản thảo lẻ tẻ, còn có một bản thảo của cuốn tiểu thuyết vĩnh viễn không thể hoàn thành, Tiểu đoàn viên. Có lẽ trước khi chết, tự bản thân bà có linh cảm, nên bà đã sắp xếp đồ đạc đâu vào đó, chỉ mang theo linh hồn trống trải của mình. Tài nữ một đời Trương Ái Linh đã chết trong một căn hộ chung cư ở Los Angeles như thế đó.
Bà thích cuộc sống ở chung cư, trong Những chuyện thú vị trong cuộc sống ở chung cư, bà viết: “Những người chán ghét đô thị lớn thường xuyên nhớ lại thôn quê yên tĩnh và thanh bình, tâm tâm niệm niệm mong ngóng sẽ có một ngày có thể cáo lão về quê, nuôi ong trồng rau, hưởng chút phúc nhàn, nhưng không biết ở làng quê chỉ cần mua nhiều hơn nữa cân thịt quay là sẽ dẫn đến biết bao lời bàn tán, còn ở tầng cao nhất của căn hộ chung cư, bạn có thể đứng trước cửa sổ thay quần áo mà chẳng phải ngại ngần chuyện gì cả”.
Bà già cô độc này, đã sống những năm cuối đời mà chẳng hề được yên ổn. Không ngừng thay đổi chỗ ở, không ngừng trốn tránh người đời, ăn đồ ăn nhanh, luôn luôn mở tivi. Bà sợ cô đơn, thích náo nhiệt, nhưng lại muốn cách biệt tất cả khói lửa. Bà đã qua đời trong yên lặng không ai hay biết như thế. Có lẽ, bà ra đi trong một đêm trăng, có người nói vầng trăng lặn và mọc theo bà. Bà ra đời vào mấy ngày sau đêm Trung Thu, thế nên, bà cũng ra đi trước đêm Trung Thu mấy ngày. Bà và vầng trăng thu lạnh lẽo đó, đã kết mối tình duyên cả đời.
Câu cuối cùng trong Cái gông vàng, bà đã viết: “Ánh trăng của ba mươi năm trước đã lặn xuống từ lâu, người của ba mươi năm trước cũng đã chết, vậy mà câu chuyện của ba mươi năm trước vẫn chưa đến hồi kết thúc, mà cũng chẳng thể nào kết thúc được”[2] (Trần Quang Đức dịch). Đúng thế, tuy đã xa rời trần thế, nhưng những câu chuyện liên quan đến Trương Ái Linh, truyền kỳ của Trương Ái Linh, văn chương của Trương Ái Linh, sẽ vĩnh viễn không kết thúc. Mà vầng trăng kết duyên cùng bà đó, vẫn treo giữa bầu trời, đêm đó, chính nó đã tiễn biệt bà. Trăng tròn trăng khuyết, xưa nay không đổi, chỉ là con người, chịu đựng nhiều nhất cũng chỉ được thời gian không quá trăm năm mà thôi.
[2] Trích Chiếc gông vàng, Trương Ái Linh, Trần Quang Đức dịch.
Buổi sớm ngày 19 tháng 9, di thể của Trương Ái Linh được hỏa táng tại nghĩa trang Rose Hill, thành phố Los Angeles. Lâm Thức Đồng tiên sinh đã hoàn toàn tuân theo di nguyện của bà, không cử hành bất cứ nghi thức tưởng niệm nào, khi hỏa táng cũng không có mặt người thân. Ngày 30 tháng 9, là ngày sinh nhật lần thứ 75 của Trương Ái Linh, tro cốt của bà được Lâm Thức Đồng cũng vài người bạn, đưa lên thuyền đem ra biển, sau đó rắc xuống Thái Bình Dương mênh mông vô tận. Đi theo bà, còn có những cành hoa hồng đỏ thắm và trắng muốt. Cầu cho hoa rơi có tình, nước chảy có nghĩa, sẽ đưa tiễn tro cốt của bà về đến cố hương Thượng Hải.
Còn tôi vẫn tin rằng, linh hồn bay bổng của bà, sẽ đến bến đậu đầu tiên là Thượng Hải. Vì bà là một phụ nữ đến từ Thượng Hải, là một giai nhân đi xuyên qua mưa khói Dân Quốc. Cho dù trước khi bà chết, bà đã đánh mất tất cả lý do để nhớ về thành phố này. Nhưng thành phố này vẫn có quá nhiều duyên phận cùng tu với bà, là Thượng Hải đã tạo nên thành công của Trương Ái Linh, cũng là Thượng Hải đã phụ bạc Trương Ái Linh.
Bà sinh ra trong thành phố này, mặc chiếc áo sườn xám đầu tiên của đời người ở nơi này, viết bài văn đầu tiên của đời người ở nơi này, cũng yêu người đàn ông đầu tiên trong sinh mệnh ở nơi này. Đây cũng là chốn bà nhìn thấy nhân tình gầy mòn, non sông mỏng manh, bà nhìn thấu gió mây nổi lên, sóng cuốn trôi hết. Bà từng là một tiểu thư cao quý ở chốn Thập Lý Dương Trường[3], cũng từng là bà lão lang thang ở nơi đất khách quê người. Trái tim của bà, rõ ràng có tình có nghĩa, nhưng lại sống quá cô độc xa cách.
[3] Thập Lý Dương Trường: Một cách gọi khác của Thượng Hải.
Hồ Lan Thành là người hiểu bà, ông nói bà không thích gây sầu gây hận. Nói bà không cần nhập thế, tất cả mọi điều của thời đại sẽ tự đến giao lưu với bà. Bà nói với ông, bởi vì thấu hiểu, cho nên từ bi. Rõ ràng ông thấu hiểu, nhưng không chịu từ bi. Ông đã vứt bỏ lời thề, giống như vứt bỏ chính mình vậy, đã khiến cho bà – người có muôn vàn chấp niệm đã để lỡ mọi điều tốt đẹp. Bà là một phụ nữ có Phật tính, bà có Thiền tâm yêu kiều, cho nên chúng sinh gặp bà, sẽ cảm thấy thế giới này điên đảo, chấn động. Bà là đóa hải đường[4] của Hồ Lan Thành, nhưng người đàn ông này lại không biết trân trọng.
[4] Nguyên văn “Giải ngữ hoa”, tức hoa hải đường, ý chỉ giai nhân diễm lệ.
Bà nói, bà sẽ không thể yêu người khác, sau này, có lẽ thật sự bà không yêu ai nữa. Cuộc hôn nhân ở nơi dị quốc, chẳng qua là một ván cờ trong cuộc đời của bà, bà mỉm cười như hoa nhìn dáng vẻ bản thân vội vã rồi lại ung dung trong trò chơi này. Quay đầu nhìn lại chuyện cũ như sóng triều dâng, những buồn vui đã trôi qua hết thảy, thực sự giống như những quân cờ từ trên tay đặt xuống bàn cờ. Đã đặt xuống rồi thì không thể quay đầu lại, và cũng không cần thiết phải quay đầu.
Bà tự mình tàn úa, chỉ là sự tàn úa của bà không liên quan đến người khác, trung thành với năm tháng, tôn trọng sinh mệnh, để bản thân sống đến da mồi tóc bạc, để cả đời mình cầm bút viết sách. Tháng ngày qua đi, thế sự nhấp nhô. Bà giả vờ yên tĩnh trong non sông thuộc về chính mình; lại giả vờ như lúng túng trong khi bận rộn di chuyển. Thực sự bà luôn muốn tồn tại một cách giản đơn, nhưng nhất cử nhất động của bà đều bị chúng ta coi là kinh hãi thế tục.
Đã từng nói, thế gian không có loài thực vật nào có thể xứng với bà, bao gồm cả loài thảo dược tên là Độc Hoạt[5] cũng không thể. Cho nên, chúng ta không cần hy vọng, cũng không cần tin rằng, trên một loài thực vật nào đó hoặc một người nào đó, sẽ tìm thấy linh hồn của bà, bóng dáng của bà. Trên đời từng có Trương Ái Linh, trên đời chỉ có duy nhất một Trương Ái Linh.
[5] Cái gọi là Khương Thanh, Hộ Khương Sứ, dùng để chữa phong tê thấp, khứ thanh, khứ hàn.
Đều nói, những người đã từng đi lướt qua nhau trên con đường hồng trần, sẽ có một ngày gặp gỡ. Chúng ta cũng không cần mong chờ, sẽ có đoạn cơ duyên ấy với Trương Ái Linh. Bởi vì đời này chỉ là kiếp cuối cùng, bà vĩnh viễn là “hoa soi bóng nước” thời Dân Quốc.
Bạch Lạc Mai
Ngày 14 tháng 11 năm 2011