Phần 1

Tới Sallisaw chiếc xe Hudson cũ kỹ, tải quá nặng, kêu răng rắc, rên rỉ, đi lên con đường cái và rẽ về phía Tây. Mặt trời chói lóa mắt. Nhưng khi đã tới con dường láng xi măng. Al mở tốc độ vì không còn sợ nguy hiểm cho các lò so bị dão nữa. Từ Sallisaw đến Gore xa hăm mốt dặm, và chiếc Hudson chạy mỗi giờ ba lăm cây số. Từ Gore đến Wamer, ba mươi dặm, từ Wamer đến Checotah mười bốn dặm. Từ Checotah đến Hennetta, chặng dường dài hơn... ba mươi dặm, nhưng đây là một thành phố thực sự. Từ Henrietta đến Castle, mười chín dặm, lúc này mặt trời đứng bóng và nhưng cánh đồng đất đỏ bị thiêu đốt dưới những tia nắng chiếu thẳng, bốc hơi nóng khiến cho bầu không khí phía trên cao rung động.

Al ngôi trước tay lái, vẻ mặt chăm chú mải mê, đưa cả toàn thân ra nghe ngóng chiếc xe và đôi mắt lo lắng hết nhìn con đường cái lại nhìn bảng số trong xe. Al với máy xe chỉ là một, mỗi đường gân thớ thịt đều tìm các nhược điểm của xe, tiếng kêu chan chát như búa nện hay tiếng ken két, tiếng kêu vù vù hay tiếng nổ lẹt đẹt, những dấu hiệu báo trước những trục trặc, hỏng hóc. Hắn đã trở thành linh hồn của chiếc xe.

Ngồi gần hắn, ở đằng trước. Bà nội ngủ chập chờn, rên rỉ trong giấc ngủ, chốc chốc mở mắt nhìn ngó ra phía trước, rồi ngủ lại. Mẹ ngồi cạnh bà nội, một khuỷu tay thò ra ngoài cửa xe, da cháy đỏ dưới ánh nắng mặt trời tàn khốc. Mẹ cũng nhìn ra phía trước, nhưng hai mắt đờ đẫn, không hề trông thấy đường xá, ruộng đồng, trạm xăng hay các quán giải khát ngoài trời. Bà không hề liếc mắt đoái hoài đến các cảnh vật đó mỗi khi chiếc xe đi qua.

Al xoay thế ngồi trên chiếc ghế thủng và đổi tay lái. Rồi hắn thở dài. - Xe nó làm om xòm lên thế thôi, nhưng không sao, con cho là ổn thỏa cả. Có điều chở nặng thế này mà lên dốc thì có Trời mà biết sẽ xảy ra chuyện gì. Từ đây đến California có nhiều đồi không hở mẹ?

Mẹ từ từ quay đầu lại, đôi mắt bà háo hức:

- Hình như là có, con ạ. Mẹ không biết chắc nhưng mẹ nghe nói có đồi, có cả núi nữa. Núi cao cao là.

Trong giấc ngủ, bà nội trút ra một tiếng thở dài rên rỉ. Al nói:

- Nếu phải lên dốc máy sẽ nóng dữ lắm. Phải vứt bớt những thứ đồ đạc này đi. Đáng lý ra không nên để mục sư đi cùng.

- Ông mục sư ấy mà, chưa đi tới nơi thì con đã rất bằng lòng vì có mục sư đi cùng. Ông ấy sẽ giúp chúng ta.

Và bà lại nhìn ra phía trước, trên con đường chói nắng chang chang. Al, một tay lái xe, một tay đặt trên cần số đang rung rung. Hắn cảm thấy khó nói. Miệng hắn cân nhắc từng tiếng trước khi thốt ra.

- Mẹ!

Bà từ từ quay lại nhìn con và đầu bà hơi lắc lư vì xe xóc dữ.

- Mẹ, Mẹ có sợ không? Đi đến một nơi mới lạ, Mẹ có sợ không?

Đôi mắt của bà trở nên hiền từ và tư lự:

- Có sợ chút xíu con ạ. Nhưng không hẳn là sợ. Đúng ra mẹ đang chờ đợi. Khi có chuyện gì xảy tới mà mẹ phải ra tay... thì mẹ sẽ làm.

- Mẹ không nghĩ là khi tới nơi sẽ gặp phải chuyện gì à? Mẹ không sợ rằng sự thực không đến nỗi quá đẹp như người ta tưởng tượng hay sao?

- Không, - bà nói một cách mạnh mẽ - Không, không. Đừng nghĩ quanh quẩn mãi... Con không thể làm thế được. Mẹ cũng không thể làm thế được Thế là quá nhiều... là muốn sống nhiều cuộc đời. Trước mắt chúng ta có ngàn vạn cuộc đời mà chúng ta có thể sống, nhưng khi lâm cuộc thì chỉ còn có một mà thôi. Nếu mẹ đi theo mọi ngả đường đó e rằng nhiều quá. Con, con có thể sống về tương lai, vì con còn trẻ măng nhưng với mẹ, chỉ có con đường đang chạy dài trước mặt, mà chúng ta lại đang đi trên đó, có thế thôi. Điều đáng kể nhất, chính là, chả mấy chốc nữa họ đến đòi mẹ cho ăn xương lợn. - Mặt bà đanh lại - Mẹ chỉ có thể làm được như thế, hơn nữa thì mẹ chịu. Nếu mẹ làm hơn thế thì mọi sự sẽ bị điên đảo. Họ đã tin cậy vào mẹ nên đúng là mẹ chỉ nghĩ đến thế. Không xa xôi hơn.

Bà Nội ngáp ầm ĩ rồi mở mắt. Cụ nhìn xung quanh cụ với vẻ hốt hoảng:

- Trời ơi, tao phải xuống.

- Bà đợi đến một bụi rậm đã, - Al nói - Có một bụi rậm ở trước mặt kia kìa.

- Cần quái gì phải bụi với bờ, tao muốn xuống, đã bảo mà. - Rồi bà rên rỉ - Tao muốn xuống... tao muốn xuống.

Al rồ máy chạy nhanh và khi tới một bụi rậm, hắn dừng phắt. Mẹ mở cửa xe, và mặc cho bà cụ vùng vẫy giãy giụa, mẹ vừa kéo vừa đỡ bà cụ lại bên lề đường và gần như phải lôi cụ tới sau đám bụi. Đến đó, Mẹ lại phải xốc nách đỡ cho cụ khỏi ngã khi cụ ngồi xổm xuống.

Trên nóc xe mọi người đều tỉnh ra. Mặt họ bóng láng dưới ánh mặt trời không chịu buông tha họ. Tom, Casy, Noah và chú John nặng nề tụt xuống đất. Ruthie và Winfield mỗi đứa một bên leo vội qua thành xe rồi biến mất trong các bụi rậm. Connie thận trọng đỡ Rosasham xuống. Ở dưới bạt, ông Nội thức dậy đang thò đầu ra, nhưng mắt cụ còn mơ hồ, ươn ướt đờ đẫn. Ọng nhìn những người khác nhưng không thật sự nhận ra họ.

Tom gọi ông:

- Ông Nội có muốn xuống không?

Hai con ngươi đờ đẫn từ từ quay về phía anh:

- Không, - ông đáp - Thoáng chốc, sự độc địa lại hiện ra trong đôi mắt cụ. - Đã bảo mà, tao không đi. Tao muốn ở lại với thằng Muley. - Rồi cụ lại rơi vào trạng thái đờ đẫn.

Mẹ trở lại, dìu bà Nội đi lên bờ đường. Mẹ nói:

- Tom ạ, con đi lấy con xoong xương dưới bạt, sau xe ấy. Chúng ta phải ăn chút gì chứ!

Tom đi lấy xoong chuyển vòng quanh cho tất cả mọi người, rồi cả gia đình ngồi bên bờ đường gặm những khúc xương giòn tan còn bám nhiều thịt.

- Cũng may mà mang theo xương lợn đi, - Bố nói - Đứng trên kia, chân tao tê cứng khó mà cựa quậy được. Nước đâu?

- Nước không có trên ấy à? - Mẹ hỏi - Tôi đã đổ đầy một ga lông.

Bố leo lên một bên xe nhìn dưới bạt.

- Không có đây. Chắc quên mất rồi.

Đột nhiên cơn khát dâng tràn. Winfield rên rỉ.

- Con muốn uống...Con muốn uống nước.

Đàn ông liếm môi, tự nhiên thấy khát. Theo sau là một chút kinh hoàng.

Al cảm thấy nỗi sợ hãi đang lớn dần.

- Chúng ta sẽ kiếm được nước ở trạm xăng gần đây. Vả lại, cần cả xăng nữa.

Cả nhà vội vã leo lên thành xe. Mẹ đã đỡ bà Nội lên trước rồi lên theo. Al mở máy, họ lại lên đường.

Từ Castle đến Paden, hai mươi lăm dặm, mặt trời quá trưa bắt đầu xế dần. Cái nút máy phát điện nẩy lên bần bật, hơi phọt ra. Gần Paden có một cái lều bên lề đường với hai cái bơm xăng phía trước, gần bờ rào có một vòi nước lắp chiếc ống cao su. Al đánh xe tới gần, ghé mũi xe sát vào ống nước. Khi xe dừng lại, một người to cao mặt đỏ, cánh tay đỏ đang ngồi trên chiếc ghế phía sau vòi bơm, bèn đứng lên và đi lại gần họ. Y mặc một chiếc quần nhung kẻ màu hạt dẻ, có dây đeo, và một chiếc áo sơ mi cộc tay, đầu đội chiếc mũ kiểu thuộc địa bằng giấy bồi trắng bạc, mồ hôi nhỏ giọt trên mũi, dưới mắt y rồi chảy theo các nếp nhăn ở cổ. Y uể oải lại gần chiếc xe, vẻ thô bạo và khinh khỉnh.

- Các người định mua gì đó, xăng hay thứ gì khác, phải không? - Y dò hỏi.

Al đã xuống xe, đưa đầu ngón tay mở nắp máy phát điện nóng bỏng, cố gắng tránh né luồng hơi phọt lên khi nút bật ra.

- Chúng tôi cần xăng, bố già ạ.

- Có tiền không?

- Cố nhiên. ông tưởng chúng tôi là ăn mày sao?

Khuôn mặt béo phị của người đàn ông hết vẻ tàn nhẫn.

- Tốt lắm, thưa các ông các bà. Cứ lấy nước đi, - Rồi y hối hả giải thích - Đường xá ngổn ngang người là người, họ tới đây lấy nước, làm bẩn cầu tiêu mà đã hết đâu, lạy Chúa, có thể được, là họ phải xoáy thứ gì đó, nhưng chẳng mua gì hết. Họ không có tiền. Họ đến ăn mày từng galông xăng để có thể đi tiếp.

Tom giận giữ tuột xuống đất và tiến lại gần gã to béo. Anh nói tàn tệ:

- Bọn tôi đây có thói quen mua bán sòng phẳng. Ông không được đưa bọn tôi ra mà kiểm tra xét nét như vậy. Người ta xin xỏ gì ông nào?

- Chẳng phải tôi muốn xúc phạm các ông. - con người to béo nói nhanh, mồ hôi bắt đầu thấm qua áo sơ mi ngắn tay - ông lấy nước đi và nếu cần có nhà vệ sinh đấy, cứ tự nhiên.

Winfield đã vội túm lấy vòi nước. Nó uống lấy uống để rồi xoay vòi tưới lên đầu, lên mặt và nói với vẻ kinh tởm:

- Nước chả mát tí nào.

- Tôi không biết rồi chúng ta đi đến đâu - gã to lớn tiếp tục. Nhưng giờ đây y ca thán một cách bâng quơ, y không còn nói với những người trong họ Joad hoặc đả động tới họ nữa - Mỗi ngày có tới sáu mươi xe chạy ngang qua đây, họ đi về miền Tây, họ chở cả trẻ con, cả đồ đạc. Họ đi đâu? Họ sẽ làm gì nhỉ?

- Họ cũng làm như bọn tôi, - Tom nói - Họ đi tìm một chỗ để sinh sống. Họ cố gắng tự xoay xở lấy. Thế thôi.

- Nói cho cùng, tôi chả biết mọi chuyện thế này sẽ dẫn đến đâu. Tôi đây cũng thế thôi, tôi cũng cố gắng xoay xở để xem sao. Những chiếc xe to lớn mà người ta thấy chạy ngang, ông tưởng chúng sẽ dừng lại ở đây sao? Không đời nào! Chúng cứ đi miết, cho tới cái trạm xăng sơn vàng của các công ty. Chúng đâu có dừng lại ở những nơi như thế này. Phần lớn bọn người dừng chân ở đây đều chả có gì ráo!

Al đã tháo xong cái nắp đậy máy phát điện, hơi nước bắn qua lỗ miệng trong tiếng kêu ùng ục. Trên nóc xe con chó khát nước len lén bò tới thành xe, vừa nhìn nước vừa rên ư ử. Chú John đu mình lên túm lấy da cổ nó và bỏ nó xuống đất. Con chó cẳng cứng nhắc lảo đảo trong giây lát rồi tiến đến liếm liếm nước bùn phía dưới vòi. Trên đường cái xe lướt nhanh loang loáng trong khí nóng nức, và luồng gió nóng hầm hập bốc lên khi các xe chạy qua quạt mát sân của trạm xăng. Al cho vòi nước chảy đầy vào bình phát điện.

Người chủ to béo nói tiếp:

- Không phải tôi chỉ tìm kiếm khách hàng giàu có. Tôi chỉ tìm khách hàng, thế thôi! Tôi nói anh hay... những bọn người dừng lại ở đây tới ăn mày xăng hoặc đề nghị đổi chác đồ đạc để lấy xăng. Tôi có thể chỉ cho anh thấy, trong kho chứa đồ của tôi có đủ thứ bà giằn người ta đổi cho tôi lấy xăng nhớt: giường, xe trẻ con, bộ đồ làm bếp. Có một gia đình đã đổi cho tôi một con búp bê của con họ, lấy một bình xăng. Anh tính, tôi làm được gì với những thứ vặt vãnh đó? Làm nghề bán đồ tầm tầm hay sao? Thậm chí có anh chàng muốn đổi một đôi giày lấy một bình xăng. Mà này, nếu tôi cũng thích như ai, tôi dám đánh cuộc với anh là tôi có thể ngay cả... - Y nhìn chéo về phía bà mẹ và im bặt.

Jim Casy thấm ướt đầu, những giọt nước còn chảy dòng dòng xuống trán, làm ướt cả cái cổ gân guốc, ướt cả chiếc áo sơ mi. ông dịch lại gần Tom.

- Đâu phải lỗi tại họ, - ông nói. - Như ông, ông có thích bán giường để mua một bình xăng không?

- Tôi biết rõ là không phải lỗi tại họ. Tất cả những người mà tôi hỏi chuyện, họ đều có những lý do chính đáng để dọn nhà đi nơi khác. Nhưng, cả cái xứ này sẽ đi đâu, tôi hỏi ông đấy: Đó là điều tôi muốn biết. Rồi sẽ như thế nào? Người ta không thể kiếm sống được nữa. Không thể kiếm sống được bằng cày cấy trồng trọt. Tôi hỏi ông, mọi chuyện đó sẽ đi tới đâu? Tôi không tài nào hiểu nỗi. Tất cả những người tôi hỏi, họ cũng không hiểu nốt. Có những anh chàng đổi cả đôi giày để có thể đi thêm một trăm dặm. Tôi không tài nào hiểu nổi.