Phần 1

Ngồi ngất nghểu trên đống đồ đạc, Connie, Rosasharn, hai đứa bé và ông mục sư đã cứng người và tê cẳng. Họ ngồi giữa trời nắng chang chang trước văn phòng cảnh sát tư pháp, đợi Bố, Mẹ và chú John đã vào trong đó.Một lát sau, người ta đưa ra một cái nom như một cái giỏ lớn và người ta hạ cái bọc dài từ trên xe xuống. Và cả đám người ngồi dưới nắng chang chang trong khi cuộc điều tra tiếp diễn để xác định lý do chết, chờ tới lúc ký giấy.

Al và Tom đi dạo trên đường phố, nhìn vào các cửa hàng và ngắm những con người xa lạ trên các vỉa hè.

Cuối cùng Bố, Mẹ và chú John đi ra, im lặng, chịu khuất phục. Chú John lại lên trên nóc hàng còn Bố, Mẹ thì trở lại chỗ ngồi ở phía trước. Cuối cùng Al và Tom trở lại và Tom lên ngồi ở chỗ tay lái. Không nói một lời, anh ngồi đấy chờ đợi một quyết định. Bố nhìn ra phía xa, vẻ lơ đãng, chiếc mũ đen kéo sụp xuống tận mắt. Mẹ đưa ngón tay xoa hai bên mép, mắt mơ hồ, đờ đẫn vì quá mệt mỏi.

Bố thở dài nặng nề

- Chả biết làm thế nào khác được.

- Tôi biết, - Mẹ nói - Thế nhưng bà Nội thường muốn có đám ma to. Bà nhắc lại luôn.

Tom liếc nhìn Bố Mẹ:

- Đất chung của quận ư?

Rồi Bố lắc đầu quầy quậy như bàng hòang trở về với thực tại.

- Ta không đủ tiền. Không thể làm được.

Ông quay về phía bà mẹ:

- Không nên nghĩ ngợi nhiều mẹ nó ạ. Cho dù chúng ta ráng sức đến mấy, cho dầu xoay sở đủ vành, ta cũng không làm gì được, vì ta không có gì. Ơ�ớp xác, quan tài, ông mục sư, mua đất nghĩa địa, có lẽ tốn gấp mười lần số tiền ta có. Ta đã ráng hết sức rồi.

- Tôi biết lắm. - Mẹ nói - Nhưng Bà quá thiết cốt đến một đám ma linh đình nên tôi không làm sao khỏi nghĩ tới điều đó. Phải chịu vậy thôi.

Mẹ thở dài não nuột và xoa xoa bên miệng.

- Ở trong đó, có một ông tử tế quá. Hách dịch ghê, nhưng rất tốt bụng.

- Phải. - bố nói. - Ông ta đã nói thẳng với chúng ta, thế là phải.

Mẹ đưa tay chải tóc ra phía sau. Bà nghiến chặt răng:

- Thôi, ta phải đi, - Bà nói - Ta phải tìm một góc nào đó để ở. Kiếm công ăn việc làm. Không phải là lúc để bọn nhỏ bị đói. Giá còn sống, bà cũng không bao giờ để như thế. Hồi trước có cỗ đám ma, bao giờ bà cũng muốn ăn ngon.

- Bây giờ đi đâu ? - Tom hỏi

Bố nhấc mũ gãi đầu.

- Cắm trại . - Bố nói - Không được tiêu pha chút gì còn lại cho tới khi có việc làm. Lái xe ra vùng quê.

- Ồ!

Tom mở máy, chạy qua các con đường phố và rẽ thẳng về phía vùng quê. Đến gần cầu, họ trông thấy một đám lều vải và các túp nhà lụp xụp.

Tom nói:

- Có thể dừng lại chỗ kia. Để tính nên làm thế nào, xem nơi nào có việc.

Anh cho xe xuống một con đường dốc nhỏ và đỗ xe ở bên rìa trại.

Trại lộn xộn, chẳng có hàng có lối; những lều vải nhỏ, chòi ván, xe hơi nằm rải rác bừa bộn.Chỗ ở thứ nhất không ra hình thù gì. Ba tấm tôn rỉ ghép ở mặt nam, một mảnh thảm mốc meo căng giữa hai tấm ván, là mặt đông; mặt bắc, một mảnh giấy dầu và một mảnh vải rách bám; và mặt tây là sáu tấm bao tải cũ. Trên các khung nhà vuông này và trên những cành liễu không tỉa bớt lá, người ta chồng xếp không phải rơm rạ mà là những bó cỏ hình lăng trụ. Cửa vào, phía bao tải, ngổn ngang các đồ dùng lặt vặt. Một bi đông dầu hoả năm galông dùng làm bếp lò, đặt nằm và ở một đầu lắp một ống sắt rỉ. Một thùng giặt cũ lăn lóc ở bên cạnh, chênh vênh và rải rác đó đây một dãy dài hàng hòm để ngồi, hòm để làm bàn ăn. Một chiếc Ford cũ loại T và một rơmoóc hai bánh đặt gần túp nhà lụp xụp, khắp cả trại bày ra cảnh nhếch nhác và tuyệt vọng.

Xa hơn một chút là một cái lều vải xám đã bạc màu do mưa nắng, nhưng căng rất cẩn thận, các hòm gỗ xếp hàng ngày ngăn trước lều; một đoạn ống bếp thò ra ngoài của một phía trước, người ta đã quét bụi và tưới nước. Một chậu giặt đầy quần áo ngâm nước đặt trên một chiếc hòm. Chỗ cắm trại có dáng dấp ngăn nắp và khắc khổ. Một xe kiểu A và một rơmoóc bé nhỏ lấp vội dùng chở chăn đệm, gối mềm, đậu áp sát lều.

Tiếp theo là một lều lớn rách tả tơi, há hoác tứ tung, những miếng rách được vá đụp bằng dây thép. Tấm cửa lều đã vén lên và từ ngoài nhìn vào trong, thấy có bốn đệm trải dưới đất. Trên một dây phơi căng sát vách lều, có những áo bằng vải bông màu hồng và nhiều quần yếm. Có tất thảy bốn mươi lều hoặc lán, và ở sát nách mỗi lều, có một thứ xe hơi ba vạ. Tận ở đầu trại, một vài đứa bé đứng im, trố mắt nhìn chiếc xe cam nhông mới tới rồi chúng sán lại gần. Chúng mặc quần yếm đi chân đất, tóc tai xám vì bụi bậm.

Tom dừng xe quay về phía bố:

- Không tốt đẹp gì lắm. Bố có muốn đi tìm chỗ khác không?

- Không thể đi chỗ khác chừng nào chưa biết đây là đâu - Bố nói. - Trước hết hãy hỏi xem chuyện công ăn việc làm thế nào.

Tom mở cửa xe nhảy ra. Cả gia đình đều tuột xuống và nhìn trại một cách tò mò. Theo thói quen Ruthie và Winfield, kéo chiếc xô xuống và tiến về phía đám lau sậy để múc nước; đám trẻ con đứng thành một dãy dãn ra cho chúng đi rồi khép lại.

Tấm cửa lều thứ nhất vén lên và một người đàn bà hiện ra. Tóc mụ xám, tết thành một bím duy nhất, mụ mặc áo vải hoa to rộng loè xoè, ghét bẩn bám đầy. Gương mặt mụ tàn héo nom u mê đần độn, những túi thịt xám, sưng húp phía dưới đôi mắt không hồn, và một cái miệng nhẽo.

Bố hỏi:

- Có thể dựng trại ở bất cứ đâu được không?

Đầu mụ thụt vào trong lều. Trong một lát im ắng, một người đàn ông râu xồm, mặc áo sơmi ngắn tay, bước ra. Người đàn bà nhìn theo lão nhưng không ló ra ngoài.

Lão xồm nói:

- Chào ông bà.

Và đôi mắt của lão luôn luôn động đậy, nhìn hết người này sang người khác và cuối cùng đứng lại ở chiếc xe chất đầy đồ đạc. Bố nói:

- Tôi vừa hỏi bà nhà hiện có thể dựng trại ở đâu đó, được không?

Lão râu xồm nhìn người bố một cách trang trọng, tựa hồ bố đã nói một điều gì thật thông minh cần phải được suy nghĩ:

- Dựng trại đâu đó, ở tại đây ư?

- Chính thế. Có ai là chủ đất này, và trước khi cắm trại phải hỏi ai?

Lão râu xồm lim dim một mắt và chăm chú nhìn Bố:

- Ông muốn cắm trại ở đâu?

Bố đã thấy sôi tiết. Qua chỗ lều thủng, người đàn bà tóc xám hé mắt nhìn ra.

- Ông không nghe thấy tôi hỏi sao?

- À nếu ông muốn cắm trại ở đây, thì tại sao không làm đi. Đâu phải tôi ngăn cản ông?

Tom bật cười:

- Lão đã thủng rồi đấy.

Bố cố nén:

- Đơn giản tôi chỉ muốn biết đây thuộc của ai.Có phải trả tiền thuê không?

Lão xồm nhô cằm ra.

- Thuộc của ai ư?

Bố quay mặt đi chỗ khác.

- Quỷ bắt lão đi.

Lão xồm tiến lại, vẻ hăm doạ.

- Đất này của ai à? - Lão nói - Kẻ nào dám tống cổ chúng ta ra khỏi đây, hả? Kẻ nào, ông nói cho tôi đây nghe thử?

Tom đứng giữa hai người và bảo lão xồm:

- Tốt nhất là ông hãy cho ngủ đi một giấc đẫy.

Lão xồm há miệng một cách đần độn và thò một ngón tay bẩn thỉu vào lợi. Lão đứng nhìn Tom với vẻ thâm trầm, sau đó lão quay đi và biến vào trong lều theo sau mụ vợ tóc xám.

Tom ngoảnh lại nhìn Bố:

- Cái thứ người gì mà quái gở thế?

Bố nhún vai. Ông đang nhìn qua trại. trước một cái lều ở xa hơn một ít, có một chiếc Buick đã tháo nắp xilanh. Một thanh niên đang mải mê dũa van; tì mạnh vào dụng cụ, anh vặn vẹo người, vừa liếc nhìn chiếc xe nhà John. Họ thấy anh cười một mình. Khi lão xồm đã biến đi, anh bỏ dở công việc về uể oải tiến về phía hai cha con Tom.

- Ổn chứ! - Đôi mắt xanh của anh lấp lánh sự láu lỉnh. - Tôi đã thấy ông làm quen với ông xã trưởng.

- Có chuyện chết tiệt gì mà lão lại thế nhỉ?

Anh thanh niên cười khúc khích.

- Thì lão cũng hâm như ông và tôi thôi. Có thể hâm hơn tôi một ít. Cũng chả biết sao.

Bố nói:

- Tôi chỉ hỏi lão có thể cắm trại ở đây không?

Anh thanh niên chùi tay đầy dầu mỡ vào ống quần.

- Dĩ nhiên. Sao không được? Ông vừa mới qua sa mạc đến đây? Ông chưa bao giờ tới Hooverville ?

- Hooverville , là đâu thế?

- Đây chứ đâu! - Ra thế, - Tom nói - Bọn tôi mới tới đây sáng nay.

Winfield và Ruthie trở về, khênh một xô nước đầy

- Thôi, dựng lều lên. - Mẹ nói. - Tôi kiệt sức rồi. Có lẽ ai cũng phải nghỉ ngơi.

Bố và chú John leo lên nóc xe dỡ bạt và giường xuống. Tom đi lại phía anh thanh niên và cùng anh trở lại bên chiếc xe anh đang sửa chữa. Chiếc khoan cầm tay đặt trên chiếc động cơ để mở và một hộp nhỏ màu vàng đựng bột đá nhám ngất ngưởng trên cái hút xăng. Tom hỏi:

- Cái lão râu xồm kia, lão làm sao thế?

Anh thanh niên nắm lấy khoan và lại bắt đầu làm việc, oằn người sang phải rồi sang trái, sang phải sang trái.

- Xã trưởng ấy à? Có trời biết. - Anh nói. - Có trời biết. Mình đoán có thể lão bị cớm đánh nên đâm ra ngớ ngẩn.

- Cớm đánh là thế nào?

- Nghĩa là bị bọn cớm xô đẩy khắp nơi nên đến giờ lão vẫn còn choáng.

- Cớ sao cớm lại xô đẩy một người như vậy?

Anh thanh niên ngừng tay, nhìn thẳng vào Tom.

- Có trời biết. Cậu vừa mới đến. Có lẽ cậu đoán ra. Kẻ thì nói thế này kẻ nói thế khác. Nhưng các anh cứ chỉ cần ở lại một thời gian ngắn, các anh sẽ thấy, bọn quận phó cảnh sát sẽ có cách xúc các anh đi.

Anh thanh niên nâng van và tra bột nhám vào phía trọng.

- Nhưng tại sao lại đuổi?

- Ồ, tôi chẳng biết gì hết. Có người bảo là chúng sợ người ta bỏ phiếu, xua đuổi chúng ta từ nơi này sang nơi nọ để ngăn không cho chúng ta bỏ phiếu. Lại có những kẻ khác nói là chúng làm như thế để ta khỏi nhận được tiền cứu tế. Kẻ khác lại nói là để ngăn chúng ta không thể lập đoàn lập hội. Tôi chẳng biết sao. Chỉ biết là lúc nào cũng phải chạy hết hơi. - Đợi tí rồi anh sẽ thấy.

- Bọn tôi đâu có phải loại đầu đường xó chợ.Bọn tôi đi tìm việc làm. Bất cứ việc gì!

Anh thanh niên ngừng tay. Anh tìm Tom với vẻ sửng sốt.

- Tìm việc làm? - Anh nói - À, ra thế, anh tìm việc làm? Vậy anh nghĩ chúng tôi thì tìm cái gì?Kim cương chắc? Mà nếu như từ hôm tôi tới đây, tôi phải rã rời cái thân xác ra thì thử hỏi theo ý anh, để kiếm gì nào?

Anh ta lại cầm lấy khoan và lại quay.

Tom đưa mắt nhìn các lều trại cáu bẩn, các thứ đồ đoàn hố lốn, những chiếc xe cũ kỹ, những nệm rơm lồm cồm trải dưới mặt trời và những bi đông sạm đen đặt phía trên các lỗ ám khói, dùng làm bếp, anh bình tĩnh hỏi:

- Vậy là không có việc làm?

- Tôi không biết. Có thể là có. Nhưng hiện giờ ở đây không phải mùa thu hoạch. Hái nho thì sau này, bông cũng về sau này. Tôi sẽ đi xa hơn khi nào đã rà xong van. Còn vợ và các cháu nhỏ. Hình như có thể tìm được việc làm thuê, ở trên mạn Bắc kia. Sẽ đi tận tới Salinas.

Tom thấy chú John , có Bố và ông mục sư giúp sức, đang đẩy tấm bạt lên các cọc lều, còn ở phía trong, mẹ đang quì xuống trải nệm. Một đám trẻ con lặng lẽ tụ tập quanh những người mới tới và nhìn họ bố trí chỗ ăn ở - một đám trẻ con câm lặng, đi chân đất, mặt mũi lem luốc. Tom nói:

- Ở quê tôi có mấy gã tới mang theo những tờ quảng cáo, giấy màu vàng. Trong mỗi giấy nói là cần công nhân để thu hoạch mùa.

Anh thanh niên bật cười:

- Hình như ở đây có chừng ba trăm ngàn người, tôi lấy đầu ra mà cuộc, tất cả bọn họ đều đã trông thấy những tờ quảng cáo chết tiệt đó.

- Có thể thế. Những nếu họ không cần nhiều người cớ sao họ lại chịu tốn công tốn của để cho in những thứ đó?

- Anh hãy động não lên một chút... Anh chờ đợi cái gì nhỉ? - Nhưng tôi muốn biết rõ...

- Anh nghe nhé. - Giả dụ là anh có việc làm, cần một người làm, có một người đến nhận. Hắn đòi bao nhiêu, anh buộc phải trả bấy nhiêu. Nhưng giả dụ có trăm người tới . . .

Anh ta đặt dụng cụ xuống. Mắt anh đanh lại và tiếng sắc cạnh:

- Cứ cho là có một trăm người đến xin việc. Cứ cho là tất cả họ ai cũng có con nhỏ, mà các cháu nhỏ đang đói. Cứ cho là một đồng mười xu đủ để mua một hộp bột ngô cho chúng. Cứ cho là một đồng kền 1 đủ để mua một thứ vớ vẩn gì đó cho bọn trẻ. Thế mà có một trăm người đến. Hãy thử trả họ chỉ một đồng kền thôi, tôi cam đoan với anh, họ sẽ giết nhau vì đồng kền đó. Anh có biết ở chỗ tôi làm trước đây, họ trả bao nhiêu không? Mười lăm xu một tiếng. Mười giờ một đô la rưỡi mà lại không có quyền ở tại chỗ. Đi đi về về, phải có xăng.

Anh thở hổn hển vì giận dữ và sự căm hờn lấp lánh trong đôi mắt anh.

- Chính vì vậy mà họ cho in quảng cáo. Với số tiền họ tiết kiệm được khi trả mười lăm xu một giờ cho công việc đồng áng, họ thừa sức in hàng đống giấy quảng cáo.

- Nói thế chẳng thông chút nào.

Anh thanh niên cười châm biếm:

- Anh hãy cứ ở lại đây ít lâu, nếu anh thấy đời tươi anh mách cho tôi biết, tôi đến xem tận mắt.

- Nhưng thế nào chẳng có việc làm. - Tom khăng khăng - Lạy Chúa! Nhẽ nào không có, cây cối ngồn ngộn thế kia: Vườn cây ăn quả, vườn nho, rau...Tôi thấy rõ mà. Họ phải thuê người chứ. Chính mắt tôi trông thấy.