Phần 1

Trên một bãi đất nhỏ nằm bên bờ suối, mười hai chiếc toa hàng đứng nối đuôi nhau thành hai dãy, mỗi dãy sáu chiếc, không còn bánh nữa. Một cầu ván ghép bắc lên những tấm cửa trượt to rộng. Chỗ ăn ở tốt, tránh được mưa và gió lùa, đủ chỗ cho hai mươi bốn gia đình, mỗi toa hai gia đình, mỗi gia đình một đầu. Không có cửa sổ nhưng cửa lớn luôn luôn để ngỏ. Một chiếc màn vải căng ở giữa một số toa, còn nơi khác thì cửa lớn là ranh giới duy nhất giữa hai gia đình.

Gia đình nhà Joad ở đầu mút một toa cuối.

Người ở trước đã để lại một bếp lò làm bằng một bình xăng cũ có tra một ống thông khói bằng tôn luồn qua lỗ thành xe. Tuy cửa luôn luôn mở, nhưng hai đầu toa tối om. Mẹ căng chiếc bạt ngang giữa toa.

- Tốt rồi, - Mẹ nói- Gần như hơn tất cả những nơi mà chúng ta đã ở cho tới này, trừ trại của chính phủ.

Mỗi buổi tối, bà trải tấm nệm xuống sàn toa.

Mỗi buổi sáng bà lại cuộn lại đẩy vào một góc.

Ngày nào gia đình cũng ra đồng hái bông và tối nào họ cũng có thịt ăn. Một ngày thứ bẩy, họ đánh xe đi Tulare, sắm một bếp lò bằng sắt tây và những quần yếm mới cho Al, Bố, Winfield và chú John. Mẹ cho Rosasharn chiếc áo tốt nhất của bà và mua cho mình một cái khác.

- Bụng nó to quá rồi, - Mẹ nói - Lúc này mà sắm áo mới cho nó thời phí khá nhiều tiền.

Gia đình Joad gặp may. Nhờ đến khá sớm, nên họ tìm được một chỗ ở trong toa. Sau đó, các lều của những người đến muộn dựng dồn sát vào nhau trên bãi đất bằng và những ai đã có toa xe đều là những người kỳ cựu, có thể nói là quý tộc nữa.

Thế thì phải một đôla.

Nếu chỉ có năm mươi người làm, thì còn việc trong một thời gian ngắn, nhưng có những năm trăm người.

Vì lòng thương yêu chúa, hãy cố mà để dành một ít tiền. Chẳng mấy chốc nữa, mùa đông sẽ tới.

Ở xứ California này, vào mùa đông không có việclàm. Phải cho đầy túi trước khi trời tối. Tớ vừa thấy gã đàng kia bỏ hai cục đất vào túi.

Ê cân đ.. gì, sao không nhỉ? Họ cân gian thì gọi là hòa cả làng.

Đây trong sổ cửa tôi có ghi: ba trăm mười hai cân. Đúng.

Ôi, lạy Chuá! Hắn không kèo nèo gì cả. Thế thì chắc chắn cân hắn sai. Thôi, dẫu sao cũng là một ngày công khá.

Nghe nói có hơn một ngàn người đang trên đường tới đây tìm việc. Ngày mai phải đánh nhau mới giành được một hàng bông và phải xoay sở hái sao cho nhanh.

Cần người hái bông thuê. Người hái càng nhiều bông càng chóng đi tới nhà máy tuốt hạt.

Và người ta trở về trại.

Tối nay có sườn lợn, lạy Chúa! Người ta có tiền mua sườn. Hãy dắt thằng bé, nó đã mệt nhoài rồi.

Chạy trước đi, mua hai cân sườn. Nếu không mệt bà già sẽ làm cho chúng ta mấy chiếc bánh sốt nóng.

Dòng suối nhỏ hẹp chảy gần trại, thoắt từ trong các bụi liễu ló ra, thoắt lại biến vào các lùm liễu.

Một con đường đất nện rẽ chạy từ mỗi toa xuống sông. Dây phơi quần áo chằng giữa các toa, và ngày nào dây cũng đầy những quần áo được đem phơi.

Buổi tối, họ ở ngoài đồng về, nách cắp những cái túi vải cuộn tròn. Họ đi đến cửa hiệu nằm ở ngã ba đường và gặp lại rất nhiều những người làm công nhật mua thức ăn.

Hôm nay, bao nhiêu?

- Ờ, khá lắm. Được ba đô la rưỡi. Nếu như cứ thế này mãi.

Bọn trẻ bắt đầu hái giỏi rồi. Mẹ đã may cho mỗi đứa một cái túi con. Chúng không thể kéo lê lết một cái túi người lớn được. Hái xong chúng trút vào túi chúng ta. Mẹ phá những chiếc sơ mi cũ may cho chúng. Bền lắm.

Và mẹ đi tới quầy hàng thịt, ngón tay trỏ đặt lên môi, có vẻ suy nghĩ rất lung, chốc chốc lại thổi vào ngón tay.

- Có thể mua ít sườn lợn, - Mẹ nói - Bao nhiêu?

- Ba mươi xu một pao, thưa bà.

- Thế vậy ông cho tôi ba pao. Thêm một miếng thịt bò hầm. Ngày mai con gái tôi sẽ hầm. Thêm cho một chai sữa nữa cho con gái tôi. Nó thèm sữa lắm. Sắp sinh rồi mà. Bà hộ lý dặn uống càng nhiều sữa càng tốt. Xem nào, à, còn khoai tây nữa.

Bố lại gần, tay cầm một can xirô, gợi ý:

- Có thể mua cái này để làm bánh kẹp... Mẹ chau mày:

- Ờ... ờ... đúng rồi. Thôi, cho cả cái này nữa.

- Khoan, chúng ta có còn dồi dào mỡ.

Ruthie ở đâu đến, tay cầm hai hộp bích qui khô, đôi mắt của nó ấp ủ một câu hỏi, mà một cái lắc đầu hay gật đầu của mẹ có thể biến thành một bi kịch hoặc niềm vui như hội.

- Mẹ ơi?

Nó giơ cái hộp lên, đu đưa từ trên xuống dưới để thêm phần hấp dẫn.

- Mày có đem trả... Tấm bi kịch bắt đầu diễn ra trong đôi mắt Ruthie. Bố nói:

- Chỉ giá một kền một hộp thôi mà. Hôm nay bọn nhỏ làm việc ngoan lắm. Đôi mắt Ruthie linh hoạt hẳn lên...

- Thôi, được rồi.

Ruthie xoay gót và bỏ chạy. Gần ra đến cửa, nó túm lấy Winfield và kéo nó ra ngoài trong bóng tối lờ mờ của buổi chiều hôm.

Chú John mân mê một đôi găng vải đệm da màu vàng ở lòng bàn tay. Chú xỏ thử rồi để lại nguyên chỗ. Êm nhẹ, chú nhích dần lại quầy bày các chai rượu. Tới đây, chú đầm mình nhìn các nhãn hiệu trên các chai. Mẹ nhìn thấy chú.

- Bố nó - Mẹ vừa nói vừa hất nhẹ đầu chỉ chú John.

Bố uể oải lại gần chú, hỏi:

- Thấy khát hở, chú John?

- Đâu có khát.

- Đợi hái hết bông đã, - Bố nói - Lúc đó chú sẽ có thế tha hồ làm một chầu tuỳ lúy.

- Rượu không giày vò tôi chút nào. Tôi làm việc cật lực và ngủ say. Không mộng mị, không gì hết.

- Thì tôi thấy chú đang liếc nhìn các chai vừa nhỏ dãi mà.

- Hầu như tôi không thấy chúng. Ngộ thật. Tôi muốn mua những thứ này thứ nọ, nhưng là những thứ tôi không cần đến. Tôi mong sao có được một cái cạo râu điện. Tôi có ý định mua đôi găng, như thế kia kìa. Rẻ thối ra.

- Đeo găng thì không thể hái bông được.

- Tôi biết chứ. Mà tôi cũng chẳng cần dao cạo điện. Nhưng chỉ cần chúng trưng bầy ra đấy là mình thèm khát mua, dù cần hay không cũng thế.

Mẹ gọi hai anh em:

- Về thôi chứ? Mua đủ rồi.

Mẹ cầm một gói. Chú John và Bố mỗi người cầm một gói. Ruthie và Winfield đứng đợi bên ngoài, đôi mắt mệt mỏi, má căng phồng bánh bích qui.

- Tôi dám chắc, chúng không ăn bữa tối nữa - Mẹ nói.

Thiên hạ tuôn về phía lều và các toa. Các lều đã lên đèn. Khói bốc lên từ các ống khói. Những người trong gia đình Joad bước lên cầu ván ghép và đi vào ngăn của họ trong toa. Rosasharn ngồi trên một cái hòm gần bếp lò. Lò đã đốt lửa và chiếc bếp lò gang bắt đầu ngả sang sắc đỏ như vang. Cô hỏi mẹ:

- Mẹ mua sữa không?

- Có. Đây này.

- Đưa con. Từ trưa, con chưa được uống.

- Nó tưởng sữa cũng như thuốc ấy, - Bố nói.

- Chính bà y tá đã nói như vậy. Con gọt khoai tây chưa?

- Khoai tây kia, Mẹ ạ, gọt sạch rồi.

- Ta sẽ rán, - Mẹ nói - Mẹ có sườn heo. Con cắt khoai tây thành từng khoanh bỏ vào cái chảo mới. Thêm ít hành. Nào các ông đi rửa ráy đi, luôn thể xách về một xô nước. Ruthie và Winfielđ đi đâu rồi? Chúng cũng phải rửa ráy mới được.

- Chúng có một hộp bichquy. Mỗi đứa một hộp đấy.

Đàn ông đi ra suối rửa ráy. Rosasharn cắt khoai tây bỏ vào chảo và quấy đi đảo lại.

Thình lình, có ai vén chiếc bạt lên thật mạnh, một khuôn mặt to, mồ hôi nhễ nhại hiện ra giữa hai ngăn toa.

- Thế nào bà Joad, hôm nay nhà ta làm được khá chứ?

Mẹ quay phắt lại:

- Ồ, chào bà Wainwright. Công việc ổn lắm bà ạ. Ba đô la rưỡi. Đúng ra là ba đô la năm bảy xu.

- Chúng tôi được bốn đôla.

- Thế thì... Đúng là nhà bà đông người hơn.

- Phải, Jonos đang bắt đầu nhớn. Chà, hình như nhà bà có sườn lợn thì phải! Winfield len vào căn toa gọi:

- Mẹ ơi! - Im đi một chút nào.

- Vâng, đàn ông nhà tôi họ thèm ăn sườn.

- Tôi đang nướng mỡ. Bà ngửi thấy mùi không?

- Không.

- Còn ngửi thấy gì được nữa, mùi khoai tây với hành củ át đi cả.

- Thôi, cháy mắt rồi! - Bà Wainwright kêu lên rồi đột nhiên rụt đầu ra.

- Mẹ ạ, - Winfield nói.

- Gì? ăn nhiều bichquy rồi bị đau bụng hả?

- Mẹ này, Ruthie đã kể chuyện.

- Chuyện gì?

- Chuyện anh Tom.

Mẹ trợn mắt:

- Nó kể rồi à?

Rồi bà quỳ xuống trước mặt con.

- Winfield, nó đã kể với ai?

Tự nhiên Winfield thấy bối rối. Nó lùi lại.

- Kể rồi, nhưng chỉ kể một tí thôi.

- Winfield! Mày phải nói cho mẹ nghe nó nói gì.

- Nó, nó không ăn hết bích quy một lúc. Nó ăn dè từng tí một, như mọi lần ấy mà. Nó nói: "Mày không chịu ăn dè. Tao cuộc là bây giờ mày thèm" - Winfield, - Mẹ kêu lên, ra lệnh - Kể ngay lập tức.

Bà nóng nảy liếc nhìn về phía tấm rèm ngăn toa.

- Rosasharn, con sang chuyện trò với bà Wainwright để bà khỏi nghe thấy.

- Thế còn khoai tây?

Để mẹ trông cho. Đi nhanh đi. Mẹ không thích bà nghe trộm sau màn.

Người thiếu phụ nặng lề lê bước sang phía ngăn kia và khuất sau tấm bạt.

Mẹ nói:

- Giờ thì kể đi, Winfield!

- Con vừa nói mà, nó chỉ ăn mỗi lần có một mẩu nhỏ, nó bẻ đôi ra để ăn được lâu.

- Đừng rềnh rang nữa.

- Thế này. Có mấy thằng bé đến, chúng hỏi xin nhưng Ruthie cứ đứng gặm, nhấm, không muốn cho chúng. Thế là chúng tức lên, rồi có một đứa giật lấy hộp bichquy ở tay nó.

- Winfield, kể nhanh lên về chuyện kia.

- Con kể đây. Thế rồi Ruthie nổi giận, nó đuổi thằng kia. Nó đánh lộn với đứa này, lại đánh lộn với đứa khác. Một con bé nhớn tướng ở đâu chạy tới và đánh nó. Đánh đau lắm mẹ ạ. Thế là Ruthie khóc, nói là sẽ đi mách với anh cả nó, anh cả nó sẽ giết chết con kia.

Thế là con mới thách: "Thật chứ? Tao đố đấy!" Con kia nó cũng có anh nhớn.

Winfield vừa kể vừa thở hổn hển - Thế là hai đứa đánh nhau, đứa con gái đánh cho Ruthie một trận rồi Ruthie nói là anh nhớn nó sẽ giết anh nhớn con kia. Thế là con kia nói là anh nhớn nó sẽ giết anh chúng con. Thế rồi, rồi, Ruthie nói là anh chúng con giết chết hai người. Rồi, rồi, con nhớn hỏi: "Cứ đến đây xem nào? Mày chỉ là đứa nói dóc bẩn thỉu". Ruthie đáp là "À tao đếch cần nói dối. Anh tao giờ đang phải đi trốn vì đã giết chết một thằng, anh tao cũng chẳng tha gì anh mày". Sau đó hai đứa chửi nhau, chửi ghê lắm, rồi Ruthie nhặt một hòn cuội ném con kia, con kia đuổi theo nó, và con chạy về nhà.

- Ôi? Lạy Chúa! Lạy Chúa! - Mẹ nói giọng chán ngán - Chúa Jesus hiền từ nằm trong máng cỏ? - Mẹ ôm trán, dụi mắt - Chúng con biết làm sao bây giờ?

Có mùi khét ở chảo bốc lên. Như một cái máy, mẹ quay lại bếp và trở khoai tây trong chảo.

- Rosasharn, Mẹ kêu to - Người thiếu phụ ló đầu ra ở góc màn - Về trông cơm nước này. Winfield, mày đi tìm Ruthie, dẫn nó về đây.

- Mẹ đánh đòn nó chứ? - Winfield hỏi, mắt loé tia hy vọng.

- Không. Đánh nó cũng chẳng ích gì. Việc đã xảy ra rồi. Nhưng quái lạ, sao nó lại nói thế nhỉ? Nào, chạy ù đi tìm, tìm nó, lôi về đây ngay.

Winfleld lao về phía cửa toa thì ba người đàn ông trở về. Nó nép sang bên để họ đi qua.

Mẹ nói khe khẽ.

- Bố nó, tôi có chuyện muốn nói với bố nó. Con Ruthie đã kể với bọn trẻ khác là Tom đang lẩn trốn.

- Sao cơ?

- Nó kể tất. Nó đánh nhau và nói với chúng tất tật.

- Con ranh con! Khốn nạn đến thế thì thôi! - Không phải, nó không biết những gì nó làm.

Bố nó nghe tôi. Bố nó ở đây. Tôi, tôi ra ngoài cố tìm Tom để báo cho con biết. Tôi phải dặn nó hãy cẩn thận. Nhớ đừng có bỏ đi đâu. Bố nó ạ, trông chừng nhỡ có chuyện gì xảy ra thì khốn. Tôi đem thức ăn cho con.

- Được rồi - Bố nói - Ngay cả với Ruthie, cũng đừng nói với nó chuyện nó làm. Để tự tôi nói với nó.

Cũng ngay lúc đó, Ruthie trở về, Winfield theo sau. Con bé lấm bê bết từ đầu đến chân, miệng nhớt nháp, mũi ri rỉ máu vì bị đánh. Nó xấu hổ và hoảng sợ. Winfield đi theo, vẻ đắc thắng. Ruthie nhìn xung quanh với vẻ dữ tợn rồi đến đứng tựa vào vách trong góc toa. Sự xấu hổ và sự thách thức vật lộn trong nó. Winfield phô:

- Con đã nói cho nó biết hết rồi.

Mẹ múc hai miếng sườn lợn và khoai rán ra một chiếc đĩa sắt tây.

- Winfield im đi, - Mẹ nói - Chị nó đã khổ tâm lắm rồi, mày không cần phải làm cho nó khổ thêm.