Phần 1

Trong trại toa xe, nước đọng lại thành vũng và mưa rơi, bùn bắn tung toé.

Con suối nhỏ dần dần bò lên ngập bờ và tràn vào bãi đất thấp phẳng trên đó các toa tàu đang đứng sừng sững.

Mưa đến ngày thứ hai thì Al gỡ mái bạt ngăn đôi toa. Hắn mang đi phủ lên nắp máy rồi hắn trở vào ngồi trên nệm. Cái màn ngăn được gỡ bỏ, gia đình Joad và Wainwright từ nay chỉ còn có một. Đàn ông ngồi túm tụm lại với nhau, tinh thần đã suy giảm. Mẹ lo lắng dè sẻn củi khô chỉ nhóm một bếp lửa củi vụng leo heo. Mưa xối xả trút thác xuống nóc toa hầu như bằng phẳng.

Ngày thứ ba, gia đình Wainwright đã bắt đầu tỏ ra bồn chồn.

- Dễ chừng chúng ta nên đi thì hơn, - bà Wainwright nói.

Mẹ cố gắng giữ họ lại:

- Ông bà định đi đâu? Mà có chắc tìm được một mái che không bị dột không?

- Tôi không biết sao, nhưng có cái gì như linh tính báo tôi biết là ta phải đi khỏi nơi đây.

Họ tiếp tục bàn luận, và Mẹ đưa khoé mắt nhìn Al.

Ruthie và Winfield cố gắng nô đùa một lát nhưng rồi chúng cũng rơi vào tâm trạng uể oải, ủ rũ.

Mưa đập tùng tùng luôn trên mái.

Ngày thứ ba, suối đã dâng thành thác, tiếng gầm thét át cả tiếng ầm ầm như tiếng trống.

Đứng ở ngưỡng cửa, Bố và chú John nhìn dòng nước đang ùn ùn dâng lên. Ở hai đầu trại, dòng nước tiến lại gần con đường cái những đến quãng ở giữa trại, nó trải ra thành một vành đai rộng, vì vậy mà khu trại đã bị bờ đường cao bao vây ở mặt sau, lại còn bị dòng thác ép sát mặt nước.

Bố nói:

- Chú thấy thế nào, chú John? Tôi nghĩ nếu nước cứ tiếp tục lên thế này, ta sẽ bị ngập.

Chú John há miệng và xoa xoa bộ râu rễ tre.

- Ờ - Chú nói - Rất có thể thế.

Rosasharn nằm liệt giường vì bị cúm nặng, má cô đỏ phừng phừng, mắt long lanh trong cơn sốt.

Mẹ ngồi bên cạnh cô, tay cầm tách sữa nóng.

- Nào. Con uống đi. Trong đó có lẫn mỡ thịt lợn muối, con ăn cho lại sức. Nào, uống đi con.

Rosasharn yếu ớt lắc đầu:

- Con không đói.

Bố đưa tay trỏ vạch một đường cong trong không khí.

- Nếu mọi người quyết cầm lấy xẻng đắp một cái như cái đập, tôi cam đoan là sẽ chặn được nước lũ. Chỉ cần đắp từ kia... đến kia.

- Đúng. - chú John đồng ý - Có thể lắm. Vấn đề là chẳng biết các nhà khác có đồng ý hay không.

Có lẽ họ muốn đi nơi khác.

- Nhưng ở trong toa khô ráo,- Bố nói - Tìm đâu ra một nơi khô ráo như thế này. Đợi xe...

Ông rút một que củi trong đống củi trên toa và chạy ra ngoài. Lội bì bõm trong bùn, ông tới cầm que củi thẳng đứng ở bờ suối, đúng chỗ mực nước.

Lát sau, ông quay về toa.

- Mẹ kiếp! Mới một chút mà đã ướt thấu xương.

Hai người chăm chú theo dõi chiếc que nhỏ. Họ thấy nước dâng cao bao quanh lấy nó và dần dần tuồn lên dọc bờ. Bố ngồi xổm trước cửa.

- Nước lên nhanh lắm, - Bố nói - Tôi nghĩ đã đến lúc bàn một tiếng với các nhà khác. Xem họ có thuận giúp chúng ta đắp cái đập không. Họ mà không muốn thì phải chuồn. Bố quay nhìn về phía toa bên kia. Al đang ngồi bên cạnh Aggie. Bố thâm nhập vào vùng độc chiếm của hai anh chị.

- Nước dâng, - Bố nói - Hay ta đắp một cái đập? Có thể làm được nếu ai cũng bắt tay vào.

Wainwright nói:

- Nhà tôi đang bàn chuyện đó.

- Theo tôi ta đi khỏi đây thì hơn.

- Ông quen thung thổ ở đây - Bố nói - Ông cũng biết chúng ta chẳng có nhiều may mắn gì để tìm ra được một chỗ trú như thế này. - Tôi biết. Nhưng dẫu sao thì... Al nói:

- Bố ơi, ông bà đây đi, thì con cũng đi cùng.

- Con không thể làm thế. Al ạ. - Bố chưng hửng đáp - Còn xe... nhà ta không ai biết lái xe nữa.

- Chẳng can gì đến con. Aggie với con, chúng con phải ở bên nhau.

- Khoan hẵng, Bố nói - Lại đây xem tí đã.

Wainwright và Al đứng lên đi lại gần cửa.

- Thấy không? - Bố miệng nó, tay chỉ - một cái đập đơn giản từ kia đến kia.

Ông nhìn chiếc que. Bây giờ nước chảy xoáy cuồn cuộn xung quanh và từ từ dâng bờ.

- Công việc vất vả lắm mà không biết có ăn thua gì không - Ông Wainwright phản đối.

- Nhưng dẫu sao thì chúng ta ngồi đây chả làm gì. Chi bằng ra tay. Chẳng tìm được nơi đâu những căn nhà khô ráo như thế này. Thôi, đi. Chúng ta sẽ bàn với các nhà khác. Nếu ai cũng cùng bắt tay vào thì có thể làm được.

Al nói:

- Aggie mà đi, con cũng đi.

- Nghe đã, Al - Bố nói - Nếu ai nấy đều không muốn giúp chúng ta thì thôi, chúng ta buộc cũng phải đi. Nào, đi, ta sẽ nói chuyện với họ.

Họ so vai lại, chạy xuống cầu ván ghép, leo lên cầu ván của toa bên cạnh rồi ùa vào trong.

Ngồi trước bếp lò, Mẹ giữ cho bếp lửa leo heo khỏi tắt, nhờ mấy cành củi khô. Ruthie tới nép vào lòng mẹ.

- Con đói, - nó mếu máo.

- Con nói chuyện vớ vẩn. - Mẹ nói - Con vừa mới ăn cháo đấy thôi.

- Con muốn có một hộp bích quy. Chúng con không làm gì cả. Chẳng biết chơi gì.

- Con sẽ chơi đùa thoả thích... sau này. - Mẹ nói - Đừng nôn nóng. Chả mấy chốc sẽ được chơi đùa. Ta sẽ có một căn nhà, một con chó... rồi con xem.

- Con muốn có một con chó - Con chó, cả một con mèo nữa. Con mèo vàng tuyền.

- Đừng làm phiền Mẹ - Mẹ nài nỉ - Lúc này đừng đến quấy rầy mẹ. Chị Rosasharn ốm. Con cố ngoan, tí chút nữa thôi, nghe, Ruthie? Sau này ta sẽ vui đùa.

Ruthie vừa rên rỉ vừa lượn lờ trong toa.

Từ tấm nệm nơi Rosasharn đang nằm trùm chăn, một tiếng kêu thét ngắn gọn vang ra. Mẹ quay ngoắt người chạy xô tới. Rosasharn nín thở, mắt khiếp đảm mở trừng trừng.

- Chuyện gì vậy con?

Người thiếu phụ lại thở hắt ra, rồi lại nín thở.

Thình lình Mẹ luồn tay dưới chăn. Rồi mẹ đứng lên, gọi to:

- Bà Wainwright! Ơ i bà Wainwright.

Người đàn bà to béo từ đầu toa kia đi lại.

- Bà gọi tôi đấy ư?

- Bà trông kìa.

Mẹ lấy tay chỉ gương mặt Rosasharn. Hàm răng của cô cắn sâu vào môi dưới, trán ướt đẫm mồ hôi, và sự kinh sợ lấp lánh trong đôi mắt.

- Tôi ngờ ngợ nó sắp sinh rồi! Thiếu tháng.

Người thiếu phụ trút ra một tiếng thở dài, duỗi người ra, hé răng và nhắm mắt lại. Bà Wainwright cúi xuống cô:

- Cháu có cảm thấy đau quặn khắp nơi, cùng một lúc không? Nào, mở miệng ra, nói đi.

Rosasharn yếu ớt gật đầu. Bà Wainwright quay về phía Mẹ - Phải rồi. Đúng thôi. Thiếu tháng như bà nói.

- Có lẽ cơn sốt làm nó sẩy.

- Dẫu sao cháu cũng phải đứng lên. Mà phải đi, phải đi đi lại lại.

- Nó không đi được. Yếu sức rồi.

- Dẫu sao cháu cũng phải đi lại.

Bà Wainwright nói với giọng chắc nịch trầm tĩnh do kết quả bao nhiêu năm kinh nghiệm.

Bà nói:

- Tôi đã đỡ đẻ đâu chỉ có một lần. Nào, ta đóng cửa lại, kín đáo bao nhiêu tốt bấy nhiêu. Tránh gió máy.

Hai người phụ nữ cố đẩy cánh cửa lùa nặng nề và gần như đóng hẳn nó lại, chỉ còn hở một chút.

- Tôi về lấy chiếc đèn bên tôi sang - bà nói.

Khuôn mặt bà đỏ lên vì kích động. Bà gọi con gái.

- Aggie. Con sang trông các em nhỏ.

Mẹ gật đầu: - Phải đấy. Ruthie, và mày nữa, Winfield hãy đến với chị Aggie. Nào gấp lên.

- Sao thế ạ? - Chúng hỏi.

- Vì người ta bảo mà. Rosasharn sắp có em bé.

- Con muốn xem. Mẹ ạ. Cho con.. xin Mẹ...

- Ruthie, mày có đi đi không? Đi ngay! Giọng bà đanh, chúng không dám ho he. Ruthie và Winfield lùi lại sàn phía đầu toa. Mẹ thắp đèn lồng. Bà Wainwright xách đèn dầu của bà tới, đặt lên sàn, và ngọn đèn toả sáng tròn rực cả toa.

Đứng sau đống củi, Ruthie và Winfield nghển cổ để nom cho rõ hơn.

- Chị ấy sắp có em bé. Chúng mình sẽ thấy tất. - Ruthie thì thầm - Nhất là đừng có làm ồn tí nào. Không có thì Mẹ không cho chúng mình nhìn đâu. Nếu mẹ quay lại phía này thì ngồi thụp xuống sau đống củi, thế thì mới xem được.

- Bọn nhóc thì mấy đứa đã xem được thế này - Winfield nói.

- Dào! Chả một mống nào được xem - Ruthie nói một cách tự hào - có hai đứa chúng mình thôi.

Ngồi xổm cạnh nệm, dưới ánh đèn sáng rực. Mẹ và bà Wainwright sôi nổi bàn luận, khẽ cao tiếng để át tiếng mưa rơi lộp bộp. Bà Wainwright lấy từ túi ra một con dao con và luồn nó xuống dưới đệm. Có lẽ làm thế chả có ích gì. - Bà nói như xin lỗi - Nhưng ở quê tôi, bao giờ người ta cũng làm thế. Dẫu sao cũng chẳng hại gì.

Mẹ gật đầu:

- Ở quê tôi, người ta dùng một lưỡi cày. Bất cứ gì sắc là được, miễn là nó trừ được cơn đau sinh đẻ. Con có thấy khá hơn không?

Rosasharn lo lắng lắc đầu.

- Sắp... có phải nó sắp rồi không?

- Hẳn rồi, - Mẹ nói - Con sắp có một đứa bé xinh xắn. Miễn là con phải giúp vào. Con xem liệu có thể đứng lên đi lại một chút không?

- Để con thử xem.

- À, nói thế mới là ngoan đấy. - Bà Wainwright nói - Cháu ạ, cháu ngoan lắm, tốt lắm. Cháu thân yêu, Mẹ và bác sẽ đỡ cháu, đi cùng cháu.

Hai mẹ giúp cô đứng lên, và lấy một tấm chăn choàng lên vai cô. Tiếp đó, Mẹ và Wainwright, mỗi người đỡ lấy một cách tay cô. Họ dẫn cô tới tận đống củi, từ từ quay lại, dẫn cô tới nệm, rồi bắt đầu làm lại. Mưa đập tùng tùng, giận dữ trên mái toa. Ruthie và Winfield căng mắt nhìn, lo lắng.

- Khi nào thì chị ấy có em bé - Winfield hỏi.

- Suỵt! Mày làm họ đến đây mất. Rồi không được nhìn nữa đâu.

Aggie đến với chúng phía sau đống củi. Khuôn mặt mảnh dẻ và mái tóc vàng hoe của cô nổi đậm trong ánh sáng đèn và bóng cái đầu in trên tường, với một cái mũi dài và nhọn.

Ruthie thì thầm:

- Chị đã trông thấy một bé sinh ra chưa?

- Hẳn là rồi - Aggie đáp - Thế vậy, bao giờ chị ấy có bé?

- Ồ, không lâu lắm đâu.

- Nhưng bao giờ?

- Có lẽ trước sáng mai.

- Eo ơi! Ruthie nói - Thế thì chả bõ xem. Ồ trông kìa.

Thình lình hai bà ngừng phắt, không đi lại nữa.

Rosasharn co rúm người, rên la đau đớn. Họ đặt cô nằm thẳng trên đệm, lau mồ hôi trán cho cô trong lúc cô làu nhàu và nắm chặt tay lại. Mẹ dịu dàng dỗ dành:

- Dễ thôi... Cứ tự nhiên, khắc xong.. một mình. Có điều con nắm tay thật chặt. Thế, bây giờ, cắn chặt môi vào. Thế... thế... Cơn đau biến mất. Họ để cô lấy lại sức một chút, rồi lại dìu cô đứng lên, và cả ba cùng đi đi lại không ngừng, giữa những cơn đau quặn của Rosasharn.

Bố thò đầu vào khe cửa. Nước trên mũ bố rỏ xuống ròng ròng:

- Sao lại phải đóng cửa thế?

Ngay lúc đó ông trông hai người đàn bà đang đi đi lại lại. Mẹ đáp:

- Con nó sắp sinh.

- Thế thì... ta sẽ không đi được, cho có muốn đi cũng chịu, phải không?

- Phải.

- Thế thì phải đắp đập?

- Phải đắp thôi.

Bố lại đi xuống sông, lội bì bà bì bõm trong bùn. Nhìn qua cái chuẩn, thấy nước đã lên bốn đốt ngón tay. Hai mươi người đã tụ tập dưới mưa.

Bố kêu to.

- Phải làm thôi. Con gái tôi đang lên cơn đau đẻ.

Người ta xúm quanh bác.

- Sắp sinh à?

- Ờ, Chúng tôi không đi được nữa.

Một người to cao phản đối:

- Không phải con chúng tôi. Chúng tôi cứ đi.

- Hẳn rồi - Bố nói - Các bác cứ đi. Ai ngăn được. Có điều, chỉ có tám cái xẻng.

Ông vội vã đi về phía bờ thấp và lấy cái xẻng ấn sâu vào bùn.