Ba đêm sau, Ông Cả qua đời trong giấc ngủ bình yên. Xác nó được chôn ở cuối vườn quả.

Lúc đó là đầu tháng Ba. Suốt ba tháng kế, cả trại dồn dập những hoạt động bí mật. Bài diễn thuyết của Ông Cả đã mở mắt cho những con vật thông minh nhất, đem lại một quan niệm sống hoàn toàn mới. Chúng không biết cuộc Khởi nghĩa Ông Cả tiên đoán bao giờ thì nổ ra, cũng chẳng có cớ gì mà đoán sẽ nổ ra ngay trong thời của mình, nhưng chúng hiểu rõ bổn phận mình là dọn đường cho Khởi nghĩa. Nhiệm vụ dạy bảo tổ chức số còn lại nghiễm nhiên rơi vào tay đám lợn, những con vẫn được thừa nhận là thông minh nhất trong các loài. Nổi trội hơn cả là hai lợn giống trẻ, Tuyết Cầu và Nã Phá Luân, đều đang được ông Jones chăm bẵm chờ đẩy đi. Nã Phá Luân thuộc giống Berkshine, trại chỉ có một con Berkshine ấy, thân đen to lớn trong khá dữ, tính ít xởi lởi nhưng có tiếng là muốn gì thì làm cho bằng được. Tuyết Cầu là con lợn sôi nổi hơn Nã Phá Luân, nói năng hoạt bát và lại nhiều sáng kiến hơn, nhưng được nhận định là tính cách không sâu sắc bằng. Còn lại các lợn đực trong trại đều là lợn thịt. Có tiếng nhất là một con lợn nhỏ tròn trùng trục tên là Mồm Loa, má phúng phính, mắt hấp háy, đi lại nhanh nhẹn, giọng nói the thé như còi. Nó là một tay nói năng dẻo quẹo, cứ mỗi lần tranh luận đến chỗ hắc búa lại có cái kiểu loi choi nhảy từ chân này sang chân kia, cái đuôi phất phất, chẳng hiểu sao vẻ ấy lại rất dễ thu phục người khác. Xung quanh bảo Mồm Loa có thể nói đen thành ra trắng được.

Bộ ba này đã phát triển lời dạy của Ông Cả thành hẳn một hệ tư tưởng hoàn chính, mà chúng đặt tên là Súc vật Chủ nghĩa. Mỗi tuần vài tối, sau khi ông Jones đã ngủ, cả ba triệu họp kín trong nhà kho lớn, thuyết giải các nguyên lý Súc vật Chủ nghĩa cho cả trại. Ban đầu chúng chỉ gặp phải thái độ ngu ngốc và dửng dưng. Vài con vật dẫn ra bổn phận phải trung thành với ông Jones, mà chúng gọi là “Ông Chủ”, hay phát biểu ngù ngờ kiểu như “Nhưng ông Jones nuôi chúng ta ăn mà. Ông ấy mà đi thì chúng ta đến chết đói mất thôi.” Những con khác thì hỏi đại loại “Việc gì phải quan tâm những chuyện sau khi ta chết rồi?” hay là “Nếu cái Khởi nghĩa này đằng nào cũng đến thì chúng ta có phấn đấu vì nó hay không cũng đâu khác gì?” khiến đàn lợn khó khan lắm mới giảng được cho chúng hiểu ra, tư duy thế là trái với tinh thần Súc vật Chủ nghĩa. Trùm ngu ngốc là câu hỏi của Mollie, ả ngựa bạch. Câu đầu tiên nó thốt ra với Tuyết Cầu là: “Khởi nghĩa xong í, có còn đường nữa hông?”

“Không,” Tuyết Cầu đáp chắc nịch, “Trong trại chúng ta không có phương tiện sản xuất đường. Hơn nữa tại sao phải cần đường? Ai cũng sẽ được ăn yến mạch cỏ khô thỏa thích.”

“Thế tui có còn được tết nơ trên bờm hông?” Mollie hỏi tiếp.

“Đồng chí Mollie,” Tuyết Cầu đáp, “mấy cái nơ đồng chí mê thích ấy đều là xiềng xích tôi đòi. Đồng chí không thấy là tự do còn đáng giá hơn nơ với nút ư?”

Mollie đồng ý, nhưng cô ả có vẻ không tin tưởng lắm.

Đàn lợn còn phải đấu tranh vất vả hơn nữa để dập tắt những lời dối tra mà Tiên Tri, con quạ nhà, gieo rắc. Là vật cưng của chủ trại Jones, Tiên Tri không những giỏi do thám và đưa chuyện, mà còn tài nói như rót vào tai. Nó kể xẳng về một cõi huyền bí tên là Đỉnh Kẹo Bông, nơi mọi con vật chết rồi đều đến đó. Nơi này ở đâu đó trên trời, ngay trên mấy tầng mây, Tiên Tri kể. Trên Đỉnh Kẹo Bông một tuần có bảy Chủ Nhật, quanh năm có ba lá xanh mướt, đường viên với bánh hạt lanh mọc ngay bờ giậu. Lũ súc vật đều ghét Tiên Tri vì nó chỉ tán láo cả ngày, không chịu làm việc, nhưng có vài con lại tin chuyện Đỉnh Kẹo Bông, khiến đám lợn phải khô cổ nói lý cho chúng hiểu không có chốn như thế.

Học trò trung thành nhất của chúng là cặp ngựa kéo xe thồ, Đấu Sĩ và Cỏ Ba Lá. Cả hai nếu cần tự suy nghĩ cho ra vấn dề thì rất ù lì, nhưng một khi đã cọi lợn là thầy thì chúng nghe gì cũng nuốt lấy, rồi bằng những lý lẽ đơn giản truyền lại cho những con khác. Không một buổi họp kín nào trong kho vắng mặt đôi ngựa, chúng luôn bắt nhịp bài Súc vật Anh quốc mà buổi nào cũng hát bế mạc.

Sự thể hóa ra là Khởi nghĩa thắng lợi sớm hơn và dễ dàng hơn bất kỳ kẻ nào từng hình dung. Những năm trước, dù cóc phũ tay cai quản, ông Jones vẫn là một nhà nông cừ, nhưng gần đây ông ta đã đến hồi mạt vận. Từ dộ kiện cáo mất tiền ông ta suy sút tinh thần hẳn, lại còn quay sang rượu chè quá độ. Có khi cả mấy ngày liền, ông ta ườn người trên cái ghế dựa tay tròn trong bếp, mắt đọc báo mồm nốc bia, thỉnh thoảng nhúng vỏ bánh vào bia ném cho Tiên Tri. Kẻ ăn người làm đâm ra lười biếng, dối trá, ruộng đồng toàn cỏ, chuồng trại tốc mái chả ai thay, hàng giậu xơ xác chả ai chăm, lũ súc vật ngày nào cũng hóp bụng.

Tháng Sáu tới, cỏ khô sắp đến lúc cắt. Đêm trước ngày Trung Hạ rơi vào thứ Bảy, ông Jones vào làng Willingdon, uống say mèm ở quán Sư Tử Đỏ đến tận trưa Chủ Nhật mới mò về trại. Từ sáng sớm, người làm đã vắt sữa bò rồi bỏ đi săn thỏ, chẳng them cho gia súc ăn. Ông Jones về đến nhà lập tức lăn ra ngủ trên sô pha phòng khác, tờ News of the World đậy trên mặt, cho nên đến tối mịt lũ súc vật đói vẫn hoàn đói. Cuối cùng chúng không nhịn nổi nữa. Một con bò sữa lùa sừng húc tung cửa kho ngũ cốc, lũ súc vật sục vào các đấu ăn thỏa thuê. Đúng lúc đó ông Jones tỉnh dậy. Trong nháy mắt, ông ta cùng bốn người làm đã vào đến kho, roi da lăm lăm, quật tới tấp tứ phía. Lũ súc vật đói ăn đã đến hồi hết chịu nổi. Nhất tề như một, dù chẳng hề bàn tính trước, tất cả lăn xả vào mấy kẻ bạo ngược. Jones với người làm bỗng thấy sừng húc vó nện bốn phía xông tới. Sự tình đã vượt khỏi thầm kiểm soát của họ. Họ chưa thấy những sinh vật ngày thường vẫn đánh đập hành hạ mặc tình bỗng dưng vùng dậy khiến họ sợ muốn bở vía. Cố gắng chống trả thêm được một chốc, cả bọn co cẳng tháo lui. Một phút sau, cả năm người đã vắt chân lên cổ mà chạy dọc đường mòn dẫn xuống đường cái, lũ gia súc đại thắng đuổi dài đằng sau.

Bà Jones từ cửa phòng ngủ ngó ra, thấy cảnh tượng đó vội tống ít đồ đạc vào cái túi thổ cẩm rồi theo đường khác lẻn ra khỏi trang trại. Tiên Tri nhảy khỏi sào đập cánh bay theo bà, miệng kêu quàng quạc. Trong lúc đó lũ gia súc đã đuổi Jones cùng người làm ra tận đường cái, rồi đẩy sầm cái cổng gỗ gióng ngang chặn đằng sau bọn họ. Vậy là, dù chúng chưa thật hiểu chuyện gì vừa xảy ra, Khởi nghĩa đã kết thúc thắng lợi: Jones đã bị trục xuất, còn Trại Nông Trang đã về tay chúng.

Mấy phút đầu, lũ súc vật như còn chưa tin vào vận may của mình. Việc đầu tiên là chúng họp nhau chạy tế một vòng khắp các ngóc ngách trang trại, như để xem có con người nào còn ẩn núp ở góc nào không, rồi chuungs lại phi về khu chuồng trại, quyết tâm quét sạch mọi vết tích đáng ghét còn lại thời Jones cai trị. Buồng treo yên cương cuối tàu ngựa bị phá toang, những hàm thiếc, khoen mũi, xích chó, những lưỡi dao nghiệt ngã ông Jones vẫn dùng thiến cừu hoạn lợn bị quảng ráo xuống giếng.

Dây cương, đai mũi, miếng che mắt cùng bao mõm thức ăn tủi nhục, đều được ném cả vào đống lửa đốt rác trong sân. Roi da cùng chung số phận. Mọi con vật đều nhảy cẫng reo hò khi thấy đống roi da bắt lửa đùng đùng. Tuyết Cầu còn quăng vào lửa cả mấy cái nơ vẫn thắt vào bờm và đuôi ngựa mỗi dịp chợ phiên.

“Nơ cũng phải coi là quần áo,” nó nói. “tức cũng là dấu hiệu của con người. Tất cả súc vật đều phải trần truồng.”

Nghe thấy thế, Đấu Sĩ liền ngoạm cái nón rơm nhỏ nó vẫn đội vào lửa cùng mấy thử còn lại.

Chẳng mấy chốc lũ gia súc đã tiêu hủy mọi thứ nhắc chúng nhớ lại thời của Jones. Nã Phá Luân dẫn tất cả về lại kho ngũ cốc, chia cho mỗi con khẩu phần lúa mì gấp đôi thường ngày, chó thì mỗi con được hai chiếc bánh quy. Tiếp đó chúng đồng ca liên tiếp bảy lượt Súc vật Anh quốc từ đầu đến cuối, rồi chúng về chuồng, ngủ một giấc ngon lành chưa từng có từ trước đến nay.

Nhưng chúng vẫn dậy đúng bình minh như thường lệ, và sực nhớ ra chiến thắng huy hoàng vừa hôm trước, tất cả theo nhau đổ ra bãi chăn. Vào sâu trong bãi một chút có một gò đất, từ đó có thể bao quát gần hết trang trại. Lũ gia súc chạy ùa lên đỉnh gò, đưa mắt nhìn quanh dưới ánh ban mai trong trẻo. Phải, tất cả là của chúng – mọi thứ hiện ra trước mắt đều là của chúng! Ý nghĩ ấy khiến chúng say lòng, chúng nhảy cỡn khắp nơi, chúng bật tung lên không từng bước dài khoái chí. Chúng nằm lăn giữa sương mai, chúng ngoạm đầy miệng cỏ mùa hè ngọt lịm, chúng đá vung từng nắm đât đen, hít căng hơi đât nồng nàn. Rồi chúng đi một vòng xem xét khắp trang trại, đến mỗi nơi lại lặng người than phục, từ chân ruộng mì, đồng cỏ khô, đến vườn quả, hồ nước ăn, khóm rừng nhỏ. Cứ như thể lần đầu chúng nhìn thấy những thứ ấy, thậm chí ngay lúc này chúng vẫn chưa tin được là tất cả đã về tay mình.

Rồi chúng nối đuôi nhau quay lại khu chuồng trại, đứng im lặng ngoài cửa ngôi nhà chủ. Cả nhà này cũng đã về tay chúng, nhưng chúng sợ không dám vào. Song le chỉ lát sau, Tuyết Cầu và Nã Phá Luân đã lấy vai huých bật cửa cho lũ súc vật xếp hàng một đi vào, bước từng bước thận trọng để khỏi xô động thứ gì. Chúng rón rén từ phòng này sang phòng kia, khẽ khàng không dám nói to và chúng trố mắt nhìn cảnh sống xa hoa không tin nổi, nào giường nệm long, nào gương soi, nào xô pha nhồi lông ngựa, nào thảm len dệt nổi, nào tranh thạch bản Nữ hoàng Victoria treo trên bệ lò sưởi phòng khách. Tất cả còn đang xuống cầu thang thì phát hiện không thấy Mollie đâu. Quay ngược lên, các con khác thấy nó còn ở trong phòng ngủ chính. Nó vừa lấy được cái nơ xanh lơ trên bàn trang điểm của bà chủ, còn đang ướm thử trên vai và ngắm nghía mình trong gương, trông rât ngớ ngẩn. Những con khác nghiêm khắc quở mắng nó, rồi tất cả ra khỏi nhà. Mấy tảng thịt muối treo trong bếp được đem ra chôn cất, thùng bia trong bếp phụ bị Đấu Sĩ đá một cú bẹp rúm, nhưng ngoài ra chúng không đụng đến thứ gì khác trong nhà. Tất cả đồng tình ra quyết nghị tại chỗ, bảo tồn ngôi nhà chủ làm nhà lưu niệm. Ai nấy đều nhất trí rằng không con vật nào được đến sống trong nhà.

Lũ súc vật ăn sáng xong, Tuyết Cầu và Nã Phá Luân lại triệu tập cả trại.

“Các đồng chí,” Tuyết Cầu nói, “giờ đã sáu rưỡi rồi mà chúng ta còn một ngày dài trước mắt. Hôm nay ta sẽ bắt đầu thu hoạch cỏ khô. Nhưng trước hết còn một vấn đề này nữa.”

Bấy giờ đàn lợn mới tiết lộ rằng ba tháng qua chúng đã tự học mà biết đọc biết viết, nhờ cuốn học vần cũ của con cái ông Jones bị quăng ra đống rác. Nã Phá Luân cho tìm mấy lọ sơn đen trăng, tiếp đó dẫn đường cả bọn xuống cánh cổng gỗ gióng ngang mở ra đường cái. Rồi Tuyết Cầu (là kẻ viết giỏi nhất bọn) cặp chỗi sơn giữa hai móng, xóa bỏ chữ TRẠI NÔNG TRANG trên thanh ngang trên cùng mà viết thay vào đó TRẠI SÚC VẬT. Đây sẽ là tên trại từ giờ trở đi. Sau đó tất cả quay lại khu chuồng trại. Tuyết Cầu và Nã Phá Luân lại cho lấy cái thang, sai đặt dựa vào vách tường cuối nhà kho lớn. Chúng giải thích tiếp, sau ba tháng tìm tòi, đàn lợn đã rút gọn thành công các nguyên lý Súc vật Chủ nghĩa thành chỉ còn bảy điều răn. Bây giờ bảy điều răn ấy sẽ được viết lên tường, trở thành bộ luật bất di bất dịch, súc vật trong Trại Súc Vật sẽ theo đó mà sống vĩnh viễn về sau. Hơi chật vật (vì lợn đứng thăng bằng trên thang không phải dễ) Tuyết Cầu trèo lên bắt tay vào việc, Mồm Loa đứng dưới vài bậc giơ lọ sơn. Các điều răn được viết chữ trắng lớn trên tường quét nhựa đường đen, cách mươi thước vẫn đọc rõ. Tất cả là thế này:

BẢY ĐIỀU RĂN

1. Bất cứ thứ gì đi hai chân đều là kẻ thù.

2. Bất cứ thứ gì đi bốn chân, hay có cánh, đều là bằng hữu.

3. Không con vật nào được mặc quần áo.

4. Không con vật nào được ngủ trên giường.

5. Không con vật nào được uống bia rượu.

6. Không con vật nào được giết con vật khác.

7. Mọi con vật đều bình đẳng.

Chữ viết rất ngay ngắn, ngoài “bằng hữu” bị viết thành “bằng hĩu” và một chữ chữ “Đ” viết ngược thì từ nào cũng đúng chính tả. Tuyết Cầu đọc to một lượt cho tât cả cùng nghe. Mọi con vật đều gật gù tán đồng hết thảy, những con sáng dạ lập tức nhẩm thuộc long các điều răn.

“Bây giờ, hỡi các đồng chí,” Tuyết Cầu ném chổi sơn kêu lớn, “ra đồng thôi! Chúng ta hãy thi đua lập thành tích thu hoạch chóng hơn cả Jones cùng đám người làm của hắn.”

Nhưng đúng lúc đó, ba chị bò cái vốn đã nhấp nhổm từ nãy giờ bật rống mấy tiếng lớn. Chúng chưa được vắt sữa cả hai mươi tư giờ rồi, mấy bầu vú căng muốn nứt. Nghĩ ngợi một lúc, đàn lợn mang xô đến rồi bắt tay vắt sữa khá thành công, móng lợn hóa ra rất hợp với việc này. Một lúc sau đã có năm xô sữa béo ngậy sủi bọt, nhiều con vạt đưa mắt nhìn nhau khá hứng thú.

“Bao nhiêu sữa thế này sẽ để làm gì?” ai đó hỏi.

“Thỉnh thoảng Jones lấy trộn vào cám ăn cho chúng tôi đấy,” một gà mái cho biết.

“Bận tâm đến sữa làm gì, các đồng chí!” Nã Phá Luân đứng chắn trước dãy xô kêu lớn. “Cái đó sẽ có người lo. Vụ thu hoạch quan trọng hơn nhiều. Đồng chí Tuyết Cầu sẽ dẫn đường. Tôi đợi vài phút sẽ theo ngay. Tiến lên, các đồng chí! Đồng cỏ đang chờ.”

Vậy là lũ súc vật tiến quân ra đồng cắt cỏ, và đến tối khi chúng trở về, thì chẳng thấy sữa đâu nữa.