Bắt chước Iakốp Lukits, đêm nào ở Grêmiatsi Lốc người ta cũng làm thịt gia súc. Vừa sẩm tối đã nghe thấy đâu đó tiếng cừu be lên một tiếng cụt lủn, tắc nghẹn, lợn bị chọc tiết giẫy chết kêu eng éc, hoặc bò cái tơ rống lên. Cả nông trang viên lẫn người còn cá thể đều mổ thịt gia súc. Bò đực, cừu, lợn, và cả bò cái nữa, đều bị đè ra thịt; người ta thịt cả những con giữ lại làm giống.. Trong hai đêm, số gia súc có sừng ở Grêmiatsi Lốc đã vợi đi một nửa. Chó tha ruột, tha lòng đi khắp làng. Các nhà kho, nhà đập lúa đầy ắp những thịt. Trong hai ngày cửa hàng hợp tác mua bán đã bán bay đi gần hai trăm pút muối tồn kho từ năm rưỡi nay.
"Thịt quách đi, có phải của mình nữa đâu!"
"Thịt quách đi, đằng nào thì người ta cũng mang nó lên kho thực phẩm!"
"Thịt quách đi, kẻo rồi vào nông trang sẽ chẳng được miếng dính răng đâu!"
Những lời xì xào nhỏ to như thế cứ lan đi. Và người ta mổ thịt gia súc. Người ta ăn tống ăn táng. Già trẻ lớn bé bị bội thực ráo cả. Đến bữa ăn, bàn nào bàn nấy trĩu xuống những thịt luộc, thịt quay. Đến bữa ăn, ai nấy mồm mép nhờn nhẫy, ợ lên, cứ như đi ăn cỗ giỗ. Và mắt ai cũng đờ ra vì no nê, phè phỡn.
Bác Suka là một trong những người đầu tiên đã vật con bê mới đẻ vụ hè ra thịt. Ông lão và bà lão muốn treo con bê lên xà ngang để lột da cho dễ; hai ông bà hì hục mãi mà không treo nổi (con bê béo quá, nặng như cái cùm!), thậm chí bà lão đã bị trẹo xương hông trong khi nâng đít con bê. Và mụ lang đã phải úp nồi gang lên lưng, giác cho bà cụ suốt một tuần. Sáng hôm sau, bác Suka đã phải tự tay thổi nấu lấy. Và chẳng hiểu vì lo cho bà bị trẹo khớp tay hay vì háu ăn quá mà bữa chiều hôm ấy, lão đã ngốn thịt thăn ghê đến nỗi suốt mấy ngày sau lão không ló mặt ra khỏi ngõ nữa, quần chẳng buồn cài khuy, và bất kể ngày đêm, giá rét đại hàn, chốc chốc lại lủi ra sau nhà kho, trong vườn quỳ. Ai đi ngang qua căn lều xiêu vẹo của lão vào những ngày ấy ắt thấy cái mũ lông của lão nhô lên trong vườn, giữa đám ngọn quỳ. Nó nhô lên, không nhúc nhích. Rồi thì bỗng chính bác Suka hiện ra từ trong đám quỳ, bước thấp bước cao trở về nhà, mắt chẳng nhìn ra ngõ, vừa đi tay vừa túm giữ cái quần chẳng thiết cài khuy lại. Lão bước đi mệt rã, chân lê không nổi, và vừa tới cổng thì bỗng, như sực nhớ đến một việc gì không thể trì hoãn được, lão quay lại, chạy nước kiệu trở ra vườn. Và một lần nữa, cái mũ lông của lão lại nhô lên, trang nghiêm, im phắc, giữa đám ngọn quỳ. Và trời vẫn rét như cắt da cắt thịt. Và gió vẫn thổi hun hút trong vườn, cuốn tuyết chất lên xung quanh người lão thành từng đống dựng đứng, chỏm nhọn…
Được hai hôm như thế thì buổi chiều, Radơmiốtnốp được tin là việc giết gia súc đã mang tính chất phổ biến, vội chạy đến tìm Đavưđốp.
- Ngồi chễm chệ đấy à?
- Mình đọc quyển sách. - Đavưđốp gấp góc trang sách nhỏ bìa vàng lại trầm ngâm mỉm cười: - Sách ra sách! Cậu ạ, đọc cứ bị cuốn đi theo! - Anh cười, nhăn ra hàm răng sứt, và giang rộng hai cánh tay ngắn, chắc nịch.
- Thế ra người ta ngồi đọc tiểu thuyết! Hoặc quyển sách hát nào chẳng biết. Trong khi đó thì khắp làng…
- Bậy nào! Ai đọc tiểu thuyết! Và làm gì ra sách hát nào! - Đavưđốp cười ha hả, kéo Anđrây ngồi xuống chiếc ghế đẩu trước mặt mình, dúi cuốn sách nhỏ vào tay anh ta: - Đây là báo cáo của Anđrâyép đọc tại hội nghị đảng bộ Rôxtốp. Cái này, cậu ạ, còn bằng mười quyển tiểu thuyết ấy chứ, thực tế thế! Mình mở ra xem, và thế là quên cả ăn, cứ đọc miết. Chà! Chán quá… Bây giờ cơm nước chắc đã lạnh tanh cả rồi.
Khuôn mặt rám nắng của Đavưđốp lộ ra vẻ ngán ngẩm, rầu rĩ. Anh đứng dậy ỉu sìu, xốc cái quần ngắn cũn lên, đút hai tay vào túi quần, đi xuống bếp, Radơmiốtnốp cáu quá, hỏi:
- Người ta nói, ông có nghe không thì bảo?
- Ô hay, sao lại không nghe! Nghe chứ! Mình lên ngay đây.
Đavưđốp mang ở dưới bếp lên một bát sành xúp bắp cải nguội ngắt, rồi ngồi xuống. Anh ngoạm luôn một miếng cái bánh mì to tướng, nhai nhồm nhoàm, làm cho hai thớ thịt phía dưới hai gò má hồng hồng của anh cứ đưa đi đảo lại, và lẳng lặng đưa cặp mắt xám mệt mỏi lim dim nhìn Radơmiốtnốp. Trên mặt xúp, mỡ bò đóng váng lại từng khoanh vàng, và một quả ớt nổi lềnh bềnh tươi như ngọn lửa đỏ.
- Xúp thịt hả? - Anđrây trỏ ngón tay vàng khè khói thuốc vào bát xúp, ranh mãnh hỏi.
Đavưđốp đang nghẹn, gượng cười gật đầu với vẻ hài lòng.
- Thịt đâu ra thế?
- Biết được! Sao?
- Trong làng người ta đã giết thịt một nửa số gia súc rồi chứ sao!
- Ai giết? - Đavưđốp xoay xoay khoanh bánh mì, rồi gạt sang một bên.
Vết sẹo trên trán Radơmiốtnốp ửng đỏ lên:
- Trời đất! Thế mà là chủ tịch nông trang đấy! Xây dựng nông trang khổng lồ đấy! Nông trang viên của ông giết chứ còn ai! Và cả đám cá thể nữa! Họ hoá rồ cả rồi! Họ giết chết tươi ráo cả, cả bò đực nữa!
- Cậu có cái thói là hơi tí.. ngoạc mồm ra, cứ như đi mít tinh… - Đavưđốp lại chúi vào bát xúp, khó chịu nói. - Thì cậu cứ bình tĩnh kể lại mình nghe đầu đuôi ra sao, ai giết, và tại sao giết?
- Nào có biết tại sao?
- Cậu thì lúc nào cũng hét lên, gào lên… Nhắm mắt lại thì tưởng đâu là hồi cách mạng năm mười bảy vậy.
- Địa vị cậu dễ cậu không hét!
Radơmiốtnốp kể lại cho Đavưđốp những điều anh biết rõ về chuyện giết gia súc mới xảy ra đây. Nghe đến gần hết chuyện thì Đavưđốp ăn hầu như nuốt chửng, không nhai. Giọng đùa cợt của anh mất hẳn, những vết nhăn rẻ quạt hằn bên đuôi mắt, và gương mặt anh dường như già sọm đi.
- Cậu đi ngay, triệu tập cuộc họp toàn thể. Bảo Nagunốp .. Thôi, để tôi ghé qua cậu ấy.
- Họp cái gì?
- Còn cái gì nữa! Ta sẽ cấm giết gia súc! Sẽ đuổi ra khỏi nông trang và truy tố. Đây là một vụ cực kỳ nghiêm trọng, thực tế thế! Lại bọn kulắc thọc gậy bánh xe ta đây! À mà này, hút điếu thuốc đã, rồi đi luôn đi… Ờ, mình cũng quên, không khoe với cậu.
Gương mặt Đavưđốp thoáng một ánh ấm áp trong khoé mắt, một nụ cười sung sướng. Anh không giấu nổi niềm vui trong lòng, mặc dầu cố mím môi lại ra vẻ nghiêm nghị:
- Hôm nay mình nhận được qùa Lêningrát… Ừ, của anh em gửi cho… - Anh cúi xuống, lôi dưới gậm giường ra một hòm con, mở nắp, và mặt anh đỏ lên vì vui sướng.
Trong hòm lổng chổng mấy bao thuốc lá, một hộp bánh quy, sách vở, một hộp thuốc lá bằng gỗ chạm và những cái gì gì nữa gói kín.
- Anh em còn nhớ đến mình, gửi cho đấy… Cậu ạ, đây là thuốc lá quê mình đấy, thuốc Lêningrát.. Này, cậu xem, lại cả sôcôla nữa. Mà mình thì cần gì đến sôcôla nhỉ? Nên gửi cho nhà nào có trẻ.. Nhưng ý nghĩa là ở sự việc, chứ không phải ở chỗ ấy. Phải không? Điều quan trọng là anh em đã nhớ đến, gửi quà, và có cả thư nữa này…
Giọng Đavưđốp nghe dịu dàng lạ thường. Đây là lần đầu tiên Anđrây được thấy anh bạn Đavưđốp sung sướng mê mẩn lên như vậy. Và rồi, không hiểu sao, chính Radơmiốtnốp cũng thấy vui lây. Anh lầu bầu, trong thâm tâm là muốn nói với bạn một câu thân tình:
- Ờ, hay đấy! Cậu là người tốt, thế cho nên anh em mới gửi quà cho. Chỗ này đâu phải một rúp mà mua nổi.
- Vấn đề đâu ở chỗ ấy! Cậu cũng biết đấy, mình đại loại là, nói mà chán kinh, một kẻ tứ cố vô thân: vợ con chả có, chả có ai cả, thực tế thế! Vậy mà bỗng, độp một cái, đây, quà đây! Cảm động thật! Cậu xem, lá thư này có bao nhiêu là chữ ký!
Đavưđốp một tay đưa hộp thuốc lá ra mời, một tay cầm lá thư chi chít những chữ ký. Cả hai tay run run.
Radơmiốtnốp châm điếu thuốc Lêningrát hút, và hỏi:
- À mà thế nào, chỗ ở mới có vừa ý không? Bà chủ nhà được chứ? Quần áo giặt giũ thế nào? Hay là mang đến bà cụ mình giặt cho? Hoặc nhờ bà chủ nhà cũng được… Cái áo sơmi cậu mặc gươm chém không rách, và mồ hôi khét lẹt, như mùi hôi ngựa chết.
Mặt Đavưđốp ửng đỏ lên, rồi đỏ tía.
- Quả có thế thật… Mình ở nhà Nagunốp có phần không tiện.. Còn khâu vá thì mình làm lấy, giặt rũ đại loại cũng vậy! Và nói chung, từ ngày tới đây mình cũng chưa tắm giặt, có thế! Và cái áo săngđay này cũng chưa giặt… Cửa hàng đây không bán xà phòng. Mình có nhờ bà chủ nhà, nhưng bà ấy bảo: "Anh đưa xà phòng đây". Mình sẽ viết thư cho anh em, bảo họ gửi cho mình ít xà phòng. Còn chỗ ở thì được, không có trẻ, tha hồ đọc sách, và nói chung…
- Thế thì cậu mang quần áo lại, bà cụ mình giặt cho. Cứ tự nhiên. Bà cụ nhà mình dễ lắm.
- Cám ơn, cái ấy mình khắc phục được, cậu khỏi lo. Phải xây một nhà tắm cho nông trang, nếu có lo thì nên lo chuyện ấy. Ta sẽ xây, thực tế thế! Thôi, cậu đi tổ chức họp đi.
Radơmiốtnốp hít vài hơi thuốc lá, rồi đi. Đavưđốp hờ hững xếp lại đống quà, thở dài một cái, sửa lại cái cổ áo săngđay vàng sẫm cáu ghét, vuốt lại mái tóc chải hất ngược, rồi mặc áo.
Dọc đường anh tạt qua nhà Nagunốp. Nagunốp tiếp anh, đôi mày cau lại, mắt nhìn lảng đi. Anh vừa bắt tay Đavưđốp, vừa càu nhàu:
- Họ đang thịt gia súc… Họ tiếc của tư hữu. Đây đúng là cái kiểu hoang mang tiểu tư sản, không chê được! - Rồi quay sang nói tiếp ngay nghiêm giọng bảo vợ: - Cô, cô ra ngoài một lát. Sang chơi bên bà chủ nhà. Tôi không đủ tinh thần nói chuyện trước mặt cô.
Luska bỏ đi xuống bếp, vẻ buồn bã. Mấy hôm nay, từ ngày thằng Chimôphây, con lão Mũi toác, cùng với các gia đình kulắc rời làng ra đi, cô ả cứ ngơ ngẩn như người mất hồn. Đôi mắt sưng húp của ả quầng một quầng xanh buồn rượi, biếc như màu nước hồ. Và cả mũi ả cũng nhọn ra, như mũi người chết. Xem ra cô ả đau lòng lắm vì cuộc ly biệt người yêu. Hôm bọn kulắc lên đường đi các miền băng giá Bắc cực, ả cứ lởn vởn suốt ngày quãng gần nhà Bôrsép đợi Chimôphây, công khai, không biết ngượng. Và về chiều, khi đoàn xe tải ngựa kéo chở các gia đình kulắc và đồ lề hành lý rời khỏi Grêmiatsi Lốc thì ả kêu thét lên một tiếng thảm thiết, ngã vật xuống tuyết. Thằng Chimôphây nhảy bổ trên xe xuống lao về phía ả, nhưng lão Phrôn Mũi toác quát gọi giật nó lại. Chimôphây cuốc bộ lẽo đẽo theo xe, chốc chốc lại ngoảnh lại nhìn về phía Grêmiatsi Lốc, cắn chặt đôi môi nhợt đi vì lòng căm thù nóng bỏng.
Những lời tình tứ của Chimôphây không còn thủ thỉ bên tai ả như cành lá bạch dương nữa. Rõ ràng là từ nay Luska không bao giờ được nghe những lời ấy nữa. Cô gái yêu kiều làm sao mà tránh khỏi héo hon vì âu sầu chán nản, sao cho khỏi nẫu ruột nẫu gan? Từ nay ai là người say đắm nhìn vào mắt ả mà nói: "Luska ơi, cái váy xanh này hợp với em ghê lắm! Em mặc nom nổi hơn cả một bà vợ sĩ quan ngày xưa". Hoặc những lời của một bài dân ca: "Em ơi, xa cách từ đây. Em xinh em đẹp anh ngây ngất lòng". Chỉ có Chimôphây mới làm được cho Luska mê mẩn tâm thần với cái lối mơn trớn và yêu đương sỗ sàng của hắn.
Từ hôm ấy, ả hoàn toàn lạnh nhạt với chồng. Thấy vậy, Maka đã bình tĩnh nói chuyện với ả, giọng như búa tạ và nói dài một cách khác thường:
- Cô còn sống ở nhà tôi vài ngày nữa, cứ sống nốt. Rồi thì thu nhặt áo xống, nịt tất, son phấn cuốn xéo đi đâu tuỳ ý. Yêu cô, tôi đã dơ cái mặt nhiều rồi, và bây giờ không chịu nổi nữa! Cô lăng nhăng với một thằng con kulắc, tôi lơ đi cho cô. Nhưng trước mặt đông đủ bà con nông trang viên giác ngộ mà cô khóc sướt mướt vì nó thì quá quắt lắm, tôi không chịu được. Cô em ạ, sống với cô thì tôi chẳng những không kéo nổi được đến ngày cách mạng thế giới đâu, mà có thể bị rụng lúc nào không biết. Trong đời tôi, cô là cái địu quàng vào cổ. Bây giờ thì tôi muốn quẳng nó đi cho nhẹ xác! Cô hiểu chưa?
- Hiểu rồi. - Luska đáp, rồi nín thinh.
Đúng chiều hôm ấy, Đavưđốp có một buổi nói chuyện riêng với Nagunốp.
- Vợ cậu bôi gio trát trấu vào cậu qúa quắt lắm! Bây giờ cậu ăn nói làm sao với bà con nông trang viên được nữa, hả Nagunốp?
- Lại chuyện cũ rích…
- Cậu thật trơ như gỗ đá! Ương bướng như con bò! - Cổ Đavưđốp đỏ tía lên, mấy đường gân trên trán nổi phồng.
- Biết nói thế nào với cậu được nhỉ? - Nagunốp đi đi lại lại trong phòng, bẻ ngón tay răng rắc, lặng lẽ mỉm cười một nụ cười hóm hỉnh: - Lỡ mồm một tí là cậu bám ngay lấy: "Vô chính phủ! Lệch lạc!". Cậu biết mình coi giống đàn bà là thế nào không? Và duyên cớ làm sao mà mình lại cắn răng chịu cảnh bị mọc sừng như vậy không? Hình như có lần mình đã nói với cậu là mình không có ảo tưởng gì về đàn bà cả. Cậu có ý kiến gì về cái đuôi con cừu cái không hả?
- Khôôông… - Sửng sốt trước sự đổi giọng bất ngờ của Nagunốp, Đavưđốp đáp một tiếng kéo dài.
- Mình thì mình nghĩ thế này đây: tạo hoá đã gắn thêm cho con cừu cái cái đuôi để làm gì nhỉ? Hình như chẳng để làm gì cả. Con ngựa, hoặc con chó thì đã đành: những con này dùng đuôi để xua ruồi. Còn con cừu cái thì tạo hoá đắp cho nó tám phuntơ mỡ ấy. Nó vẫy đuôi đấy, nhưng không xua nổi con ruồi nào, mùa hè có đuôi lại thêm bức, chỉ tổ cỏ gai bám vào…
- Chuyện đuôi điếc thì dính dáng gì đến đây? - Đavưđốp trong bụng đã bắt đầu phát khùng.
Nhưng Nagunốp cứ tỉnh khô đi, nói tiếp:
- Theo mình, nó được gắn thêm đuôi là để che cái của dơ dáng kia đi. Không tiện lắm, nhưng đành vậy biết làm sao bây giờ? Đối với mình cũng thế thôi, đàn bà, nghĩa là vợ, cũng cần như con cừu cái cần cái đuôi vậy. Mình hướng toàn tâm toàn ý vào cuộc cách mạng thế giới. Đấy là người yêu mà mình mong đợi… Còn đàn bà thì mình chỉ coi là cái rơm cái rác, không hơn không kém. Tóm lại là như vậy. Nhưng không có nó cũng không xong, vì người ta cần che cái của dơ dáng của mình đi… Mình là một thằng đàn ông đang sung sức, có hơi ốm yếu một tí, nhưng cái khoản ấy thì cũng có thể đáp ứng được. Còn nếu con vợ mình có ngứa trôn, đi lăng nhăng một tí thì mặc mẹ nó. Mình đã bảo với nó thế này: "Nếu cô thiếu thốn, cho cô thả cỏ, nhưng liệu đấy, chớ có vác bụng về nhà hoặc chuốc lấy bệnh vào người mà tôi vặn cổ sớm". Ấy thế mà đồng chí Đavưđốp ạ, đồng chí chẳng hiểu cóc khô gì cả. Đồng chí cứ như cái thước sắt gấp ấy. Và nhìn cách mạng cũng nhìn bằng con mắt không đúng.. Đó, vậy anh hạch tôi cái gì về tội lỗi của con vợ tôi? Nó cũng còn sức đáp ứng tôi, và bây giờ nó dan díu với một thằng kulắc, khóc lóc vì hắn, vì một tên kẻ thù giai cấp, thì với cái tội ấy nó là một đồ sâu bọ, và mình sẽ đuổi cổ nó đi. Còn đánh nó thì mình chịu. Mình đang bước vào cuộc đời mới và không muốn bẩn tay. Còn cậu thì chắc cậu sẽ đánh chứ gì? Nhưng thế thì có khác gì nhau giữa cậu, một người cộng sản, với con người cũ, một anh công chức nào đó chẳng hạn? Bọn ấy vẫn chuyên môn đánh vợ. Thôi, anh bạn ạ, anh hãy thôi, đừng nói với tôi chuyện con Luska nữa. Tôi khắc tự giải quyết lấy, anh dây vào nữa là thừa. Đàn bà là một chuyện chẳng đơn giản tí nào. Khối cái phụ thuộc vào họ. - Nagunốp mơ màng mỉm cười và sôi nổi nói tiếp: - Bao giờ ta phá vỡ được mọi đường biên giới, mình sẽ là người đầu tiên lớn tiếng tuyên bố: "Đi đi, đi mà lấy vợ khác giống nòi!" Mọi giống người sẽ lấy nhau lẫn lộn, và trên thế gian này sẽ không còn chuyện phi lý là người này thì da trắng, người kia da vàng, người kia nữa da đen, và người da trắng thì cứ trách cứ những người kia về màu da của họ và cho họ là thấp kém hơn mình. Mọi người ai rồi cũng sẽ như ai, ngăm ngăm đen dòn. Thỉnh thoảng đêm nằm mình cứ nghĩ như thế đấy…
- Maka ạ, cậu sống cứ như trong mộng vậy! - Đavưđốp nói, vẻ không hài lòng. - Cậu có nhiều cái mình không hiểu. Chuyện thành kiến chủng tộc thì đúng thế đấy, nhưng còn những chuyện kia thì… Trong những vấn đề về sinh hoạt, mình không đồng ý với cậu. Nhưng thôi, mặc xác cậu! Có điều là mình sẽ không ở nhà cậu nữa, thực tế thế!
Đavưđốp lôi ở dưới gậm bàn ra chiếc vali (bên trong nghe loảng xoảng những dụng cụ đồ nghề để lay lứt không dùng đến), và bước ra khỏi nhà. Nagunốp tiễn anh đến chỗ ở mới, tại nhà bác Philimônốp, một nông trang viên không con cái. Suốt dọc đường đi đến nhà bác Philimônốp, hai người nói chuyện công việc gieo hạt, còn chuyện gia đình và sinh hoạt thì không đả động gì đến nữa. Từ đấy trở đi, cái không khí lạnh nhạt trong quan hệ giữa hai người cảm thấy càng rõ hơn…
Và lần này cũng vậy, Nagunốp tiếp Đavưđốp độc cứ nhìn cúi xuống đất hoặc lảng đi, nhưng Luska đi khỏi rồi thì anh nói đã hoạt bát hơn:
- Đồ chó má, chúng nó giết gia súc! Chúng nó sẵn sàng ăn nhồi ăn nhét, miễn sao khỏi phải đưa vào nông trang. Mình đề nghị thế này: ngay hôm nay đưa ra hội nghị biểu quyết đem xử bắn lũ đồ tể khốn nạn ấy đi!
- Saaao?
- Mình bảo là đem bắn. Muốn bắn thì phải xin phép ai nhỉ? Toà án nhân dân không có quyền, phải không? Cứ cho bục đôi ba thằng đã mổ thịt bò cái chửa thì những thằng còn lại chắc chắn sẽ tỉnh ngộ ra ngay! Bây giờ phải hết sức nghiêm khắc.
Đavưđốp quẳng cái mũ cátkét lên mặt hòm, đi đi lại lại trong phòng. Trong giọng anh nói có cái vẻ bực bội và phân vân:
- Cậu lại làm to chuyện… Làm việc với cậu mệt lắm, Maka ạ! Cậu ngẫm mà xem: chẳng lẽ lại có thể đem bắn người ta vì tội thịt một con bò cái? Chẳng có điều luật nào như thế cả, thực tế thế! Có quyết định của Ban chấp hành Trung ương các Xôviết và Hội đồng dân uỷ, trong đó có vấn đề này đã nói rõ: hai năm tù, có thể tịch thu ruộng đất, những kẻ ngoan cố thì cho đi đày, vậy mà cậu thì lại đòi đem bắn. Thật chả biết cậu là cái ông gì…
- Ông gì? Chả ông nào cả! Cậu thì suốt ngày chỉ đo đạc với kế hoạch. Nhưng rồi đây ta lấy cóc gì mà cày gieo? Lấy bò đâu… nếu như những người nào chưa vào nông trang đem thịt hết bò đực?
Maka bước tới sát Đavưđốp, đặt hai lòng bàn tay lên đôi vai rộng của anh ta. Anh cao hơn Đavưđốp gần một đầu. Anh từ trên nhìn xuống Đavưđốp, nói:
- Xêmiôn! Mình ái ngại cho cậu qúa! Sao đầu óc cậu lại u mê thế nhỉ? - Rồi nói gần như quát: - Không giải quyết được khâu gieo hạt thì chúng ta sẽ đi tong! Cậu không hiểu sao? Dứt khoát phải bắn ngay vài ba thằng chó má ấy để cứu gia súc! Phải lôi bọn kulắc ra bắn! Bàn tay chúng nó đấy! Phải đề nghị lên trên!
- Đồ ngu!
- Thế là tôi lại thành đồ ngu rồi…- Nagunốp buồn rầu cúi đầu, nhưng rồi lại lập tức hất lên như con ngựa bị thúc, nói oang oang: - Chúng nó sẽ thịt sạch! Tình thế lúc này chẳng khác gì ngoài mặt trận, hồi nội chiến, kẻ thù đang đột phá tứ phía, thế mà cậu thì… Những loại như cậu sẽ làm cho cách mạng thế giới thất bại mất thôi… Nó không thể đi tới được thắng lợi với những con người đầu óc đụt như các cậu! Quanh ta, ở các nước, bọn tư bản đang hút cạn máu giai cấp công nhân, tiêu diệt hồng quân Trung Quốc, tàn sát đủ các thứ dân đen, thế mà cậu cứ gượng nhẹ với kẻ thù! Thật là xấu hổ! Xấu hổ hết sức! Mình cứ khô héo cả tim gan mỗi lần nghĩ đến những anh em giai cấp ở các nơi đang bị bọn tư sản coi bằng nửa con mắt. Chính vì thế mà mình chẳng thể nào đọc báo được!.. Đọc báo là mình cứ lộn ruột lên! Còn cậu thì.. Cậu nghĩ thế nào về những anh em giai cấp đang bị kẻ thù bỏ tù rũ xương? Cậu đâu có thương họ!...
Đavưđốp thở hổn hển, đưa tay lên vò rối mái tóc đen nhánh:
- Quỷ tha ma bắt anh đi! Sao lại không thương? Thực tế thế! Thôi xin cậu, đừng gào lên nữa. Cậu loạn óc và muốn làm người khác cũng loạn theo! Trong chiến tranh dễ thường tôi đã vì đôi mắt xanh của Luska mà tiêu diệt bọn phản cách mạng đấy phỏng? Cậu đề xuất cái gì? Ngẫm lại mà xem! Không thể có chuyện bắn giết được! Tốt hơn là cậu hãy đi làm công tác quần chúng, giải thích đường lối chính sách của ta, chứ bắn thì đơn giản quá! Cậu chỉ chuyên môn thế! Hơi trục trặc một tí là cậu rơi luôn vào cực đoan, thực tế thế! Thế vừa qua cậu ở đâu?
- Cậu ở đâu mình ở đấy!
- Vấn đề chính là ở chỗ ấy đấy! Tất cả chúng mình đã làm hỏng đợt vận động này, và bây giờ phải sửa chữa chứ không phải nói chuyện bắn giết! Hò hét điên cuồng thế là đủ rồi! Làm việc thôi! Đồ quỷ sứ, anh đúng kiểu một cô tiểu thư! Còn tồi tệ hơn một cô tiểu thư móng tay nhuộm đỏ nữa kia!
- Móng tay mình nhuộm toàn máu đào!
- Những người ra trận không đeo găng, đều thế cả, thực tế thế!
- Xêmiôn này, sao cậu lại gọi mình là cô tiểu thư?
- Tiện mồm.
- Cậu hãy rút lui danh từ ấy đi. - Nagunốp dịu giọng, nói.
Đavưđốp lặng thinh nhìn Nagunốp, rồi phì cười:
- Ừ thì rút. Thôi, cứ bình tĩnh, và đi họp thôi. Phải làm ráo riết để ngăn chặn cuộc giết hại gia súc này.
- Suốt ngày hôm qua mình chạy nhông các nhà, giải thích.
- Cách làm tốt đấy. Còn phải chạy nữa, và ta sẽ chia nhau chạy.
- Đấy, cậu lại… Hôm qua, mình đến giải thích cho một nhà, rồi khi bước chân đi ra, nghĩ bụng: "Mình nói, có vẻ họ nghe ra đấy!" Mình vừa đi khuất mắt thì nghe thấy: "Éc, eeéc!" một con lợn bột bị chọc tiết đã kêu ằng ặc rồi. Thế mà mình đã nói suốt một tiếng đồng hồ với cái tên tư hữu chó chết ấy về cách mạng thế giới và chủ nghĩa cộng sản đấy! Mà nói ra nói, chứ xoàng đâu! Nói đến nỗi mấy lần chính mình cũng ứa nước mắt. Không, không nên thừa lời giải thích cho chúng nó, cứ nện vào đầu mà bảo: "Đồ sâu bọ ăn tàn phá hại! Đừng có nghe bọn kulắc xui dại! Đừng học chúng cái đầu óc tư hữu! Đừng giết hại gia súc nữa, quân chó đểu!" Chúng nó tưởng chỉ giết một con bò cày, thực ra thì là cầm dao đâm vào lưng cách mạng thế giới!
Đavưđốp vẫn giữ ý kiến:
- Có người phải nện, có người phải giải thích.
Họ bước ra sân. Tuyết ẩm rơi lả tả. Những bông tuyết dẻo quánh phủ lên lớp tuyết cũ đông cứng trên các mái nhà và tan dần. Họ bước đi trong bóng đêm đen như mực tới trường học. Tới dự họp chỉ có một nửa số dân Grêmiatsi. Radơmiốtnốp đọc Quyết định của Ban chấp hành Trung ương các Xôviết và Hội đồng dân uỷ "Về những biện pháp đấu tranh chống nạn giết hại gia súc". Sau đó, Đavưđốp phát biểu ý kiến. Để kết luận, anh đặt thẳng vấn đề:
- Thưa đồng bào, chúng tôi đã nhận được hai mươi sáu lá đơn xin gia nhập nông trang. Mai, chúng tôi sẽ đưa ra hội nghị xét những lá đơn ấy. Và những ai đã ăn phải bả bọn kulắc mà giết hại gia súc trước khi vào nông trang thì chúng tôi sẽ không nhận, thực tế thế!
Liubiskin hỏi:
- Thế những ai đã vào rồi mà giết thịt súc vật non thì sao?
- Những người ấy chúng tôi sẽ khai trừ.
Hội trường ồ lên một tiếng, xôn xao. Bôrsép nói tướng lên:
- Thế thì giải tán nông trang thôi! Cả làng không có nhà nào không thịt gia súc.
Nagunốp chĩa vào anh ta vung hai nắm đấm:
- Câm cái mồm, đồ tay sai kulắc! Đừng có chõ mõm vào công việc của nông trang! Không cần có anh người ta cũng khắc làm được! Chính anh cũng thịt một con bò đực ba tuổi phải không?
- Tôi là chủ con bò của tôi.
- Được, để mai tôi tống anh vào tù, rồi ngồi đấy mà làm chủ!
Giọng một người nào khàn khàn nói toáng lên:
- Quá lắm! Đặt vấn đề thế thì quá lắm!
Cuộc họp tuy ít người vẫn náo nhiệt. Tan họp, bà con giải tán lặng lẽ và chỉ khi đã bước ra khỏi trường, chia thành từng tốp nhỏ, họ mới vừa đi vừa bàn tán. Nông trang viên Xêmiôn Kugienkốp than thở với Liubiskin:
- Đúng là ma xui quỷ khiến mình mổ thịt mất hai con cừu. Bây giờ nhờ ông móc họng lôi cái thịt ấy ra dùm…
- Mình thì cũng làm xằng làm bậy như ông thôi, ông ạ, thịt béng mất con dê cái… - Liubiskin thở dài đánh sượt một cái. - Bây giờ đi họp mặt cứ đực ra! Ôi, con mụ nhà tôi! Mả mẹ nó, nó xui dại mình: "Thịt quách đi cho rồi!" Mụ ấy thèm thịt mà! Chà, cái con quỷ mặc váy ấy! Mình về bây giờ sẽ cho nó một trận.
Cụ Akim Bexkhlépnốp, bố vợ Liubiskin, vội khuyên:
- Lựa lời mà bảo nó thôi. Anh thế là sai đứt rồi, chẳng gì anh cũng đã là nông trang viên.
- Con có dám cãi đâu! - Liubiskin thở dài trong đêm tối, tay gạt tuyết bám vào ria, và vấp dúi một cái vào mô đất.
Đemka Usakốp, hàng xóm cụ Bexkhlépnốp, ho húng hắng hỏi:
- Còn cụ, cụ Akim, cụ cũng thịt con bò đực lang rồi phải không?
- Thịt rồi, chú nó ạ. Thì đằng nào chẳng phải thịt? Nó què cái cẳng mà, con lang phải gió ấy! Số nó run rủi tự nhiên dẫn xác đến cái hầm, sa xuống đấy gẫy cẳng.
- Đúng rồi, lúc sớm tinh mơ cháu thấy cụ với bà con dâu cầm gậy xua nó chạy ra phía hầm ấy mà…
- Anh này nói lạ! Anh trông gà hoá cuốc rồi! - Cụ Akim hoảng lên, đứng sững lại giữa đường, mắt nháy lia nháy lịa trong đêm tối như nũ hút.
Đemka đấu dịu:
- Đi thôi, đi thôi, bố già ơi! Làm sao bố đứng sững đấy như bụt mọc vậy? Tay bố dồn con bò xuống hầm mà…
- Chính nó nhảy xuống đấy chứ! Đừng nói thế phải tội. Tội tày đình chứ chơi đâu!
- Bố ranh lắm, nhưng chẳng ranh hơn con bò đâu. Con bò thè lưỡi ra liếm được đuôi, chứ bố thì cầm chắc là bố chịu, có phải không nào? Bố đã nghĩ bụng thế này chứ gì: "Mình xô cho nó ngã què, thế là hết ý kiến!"
Ngọn gió ẩm thổi lồng lộn trong làng. Dương liễu và bạch dương trong các cánh rừng trũng bên sông quật ào ào. Đêm đen như mực trùm lên thôn xóm. Trên các nẻo đường làng tiếng người còn râm ran hồi lâu, chìm trong khí ẩm. Trời đông rũ xuống những lớp sương muối cuối mùa…