Đội đang ăn trưa. Thợ cày và người dắt bò chen chúc nhau quanh chiếc bàn dài thô sơ. Họ ăn, thỉnh thoảng ném ra một câu pha trò tục tĩu và trao đổi nhận xét về chất lượng món cháo của chị nhà bếp.
- Suốt đời nhạt muối! Của tội của nợ chứ không phải nhà bếp!
- Nhạt thì cũng không chết. Thích ăn mặn thì cho thêm muối vào.
- Nhưng mình và thằng Vaxili ăn chung một bát, mình thích mặn, nó thích nhạt. Làm thế đếch nào bây giờ? Cậu tài thì cậu thử xem nào!
- Mai chúng tớ sẽ đan cho cái liếp ngăn đôi bát các cậu ra, có thể thôi mà. Cậu đần lắm! Chuyện đơn giản thế mà nghĩ không ra!
- Còn cậu thì khôn, khôn như con bò cày của cậu ấy, không hơn không kém.
Có lẽ họ còn châm chọc nhau, trả miếng nhau quanh bàn ăn còn lâu nếu như phía xa xa không thấp thoáng một chiếc xe ngựa. Anh thợ cày Prianhisnhikốp, người tinh mắt nhất đội, khum bàn tay che trán, khẽ huýt lên một tiếng:
- Lão cám hấp Ivan Argianốp đấy, và Đavưđốp đi cùng.
Cùi dìa lạch cạch hạ xuống bàn và con mắt mọi người sốt ruột chăm chú nhìn về phía cái xe vừa khuất đi chốc lát sau một cồn đất.
- Bỏ mẹ rồi! Anh chàng ấy đến để lại thúc đít chúng mình đây, - Agaphôn Đúpxốp cố nén bực mình, nói. - Cũng đáng đời cơ! Nhưng tớ thì xin đủ! Bây giờ đến lượt các đằng ấy è cổ ra mà đỡ, tớ è mãi chán rồi, tớ không còn mặt mũi nào mà nhìn anh ấy nữa!
Đavưđốp cảm thấy lòng xúc động khoan khoái khi thấy mọi người nhất tề đứng dậy chào anh. Anh bước rảo tới, và để đón anh, các bàn tay đã chìa ra, nhiều nụ cười đã rạng lên trên các khuôn mặt hơi hơi rám ửng của các bà các cô. Chị em phụ nữ này thì chẳng bao giờ bị sạm nắng thực sự: đi làm đồng họ trùm khăn vuông trắng kín đến nỗi chỉ còn hở một cái khe cho mắt nhìn. Đavưđốp chân bước, miệng mỉm cười mắt đảo nhìn các khuôn mặt quen thuộc. Đến bây giờ họ đã gắn bó với anh, thực sự vui mừng khi thấy anh đến, và đón anh như đón người nhà. Đavưđốp ý thức được ngay tất cả những điều đó và một niềm vui sâu sắc rung động tận đáy lòng anh, làm giọng anh cao lên, hơi khé:
- Kính chào những người lao động chậm tiến! Thế nào, có mời khách chén không đây?
- Khách đến ở lâu thì có chén, còn ghé thăm qua chốc lát thì chúng tôi xin miễn, chỉ cung kính tiễn chân thôi. Có đúng không, đội trưởng? - Prianhisnhikốp nói giữa tiếng cười ồ của mọi người.
Đavưđốp mỉm cười: - Chắc là tôi sẽ ở đây lâu đấy.
Đúpxốp cất giọng ồm ồm như lệnh vỡ:
- Quản lý đâu! Ghi cho anh ấy một khẩu phần chẵn bắt đầu từ hôm nay, còn chị, chị nuôi ơi, múc cháo cho anh ấy xơi kỳ đến vỡ bụng thì thôi!
Đavưđốp đi một vòng bàn ăn, bắt tay mọi người. Anh em thì như thường lệ, bắt tay anh thật chặt, còn chị em thì nhìn vào mắt anh, bẽn lẽn chìa ra cho anh bàn tay để úp: cánh đàn ông kô- dắc trong làng có bao giờ quan tâm quá tới họ như vậy đâu, và hầu như chả bao giờ lại tự hạ mình tới mức chào hỏi, bắt tay họ như những người bằng vai.
Đúpxốp kéo Đavưđốp ngồi xuống bên, đặt bàn tay nặng chịch và nóng hổi lên đầu gối anh:
- Anh Đavưđốp ạ, anh đến, anh em chúng tôi khoái lắm!
- Mình thấy. Cám ơn!
- Chỉ có điều là anh đừng vội quát tháo chúng tôi ngay…
- Nhưng mình có định quát tháo tí nào đâu.
- Không, anh nhịn quát sao nổi, không quát thì anh không sống được. Vả lại vài lời cứng rắn cũng là tốt đối với chúng tôi. Nhưng anh cứ tà tà. Trời đánh cũng tránh bữa ăn.
Đavưđốp cười khanh khách:
- Đợi tí cũng được. Vài lời hảo tâm ấy ta cũng chả tránh được đâu, nhưng ngồi bên bàn ăn thì ta chưa nên khơi, ta sẽ cố nhịn, phải không, bà con?
- Nhất định là phải nhịn rồi! - Đúpxốp tuyên bố dứt khoát giữa tiếng cười ồ của mọi người, và làm gương, cầm thìa ăn tiếp.
Đavưđốp cặm cụi, lẳng lặng ăn, đầu vùi vào bát. Anh hầu như không để tai đến những tiếng nói cố hạ giọng của đám thợ cày, nhưng lúc nào cũng cảm giác có đôi mắt ai đó nhìn dán lên mặt mình. Ăn xong bát cháo, Đavưđốp thở dài khoan khoái: lâu nay đây là lần đầu tiên anh được một bữa thực sự no. Anh liếm thìa, như một đứa trẻ con, và ngẩng đầu lên. Phía bên kia bàn một đôi mắt màu xám đang đăm đăm nhìn anh không chớp, và trong đôi mắt ấy có biết bao nhiêu là tình yêu nồng cháy, thầm lặng, biết bao nhiêu chờ đợi, hy vọng và nhẫn nhục đến nỗi tự nhiên anh đâm hoang mang. Trước đây anh đã nhiều lần, trong các cuộc họp hoặc chỉ là ngẫu nhiên ngoài đường làng, gặp cô gái mười bảy tuổi, cao lớn, xinh đẹp và có hai bàn tay to ấy, và lần nào cô ta cũng đã bối rối mỉm cười nhìn anh âu yếm, và vẻ ngượng nghịu hiện rõ trên gương mặt bỗng đỏ ửng của cô. Nhưng lần này trong cái nhìn của cô có cái gì khang khác, chín muồi hơn, và không phải chuyện đùa…
Đavưđốp lơ đãng nhìn gương mặt ửng đỏ của cô gái, nghĩ bụng - "Ngọn gió nào đã đưa em đến với tôi, hả cô em bé nhỏ? Tôi cần gì em? Và em cũng cần gì tôi? Thiếu gì những chàng trai trẻ đang lượn quanh em, nhưng em thì lại để mắt đến tôi, cô em khờ dại! Tôi gấp đôi tuổi em, bị thương, xấu trai, răng sứt, những cái ấy em lại chẳng nhìn thấy… Không, tôi chẳng cần đến em đâu, hỡi Varia hẩm hiu! Em cứ ăn no chóng lớn không có tôi là hơn!".
Bắt gặp cái nhìn của Đavưđốp, cô khẽ quay đi, mắt nhìn xuống, Hai hàng mi cô chớp chớp và những ngón tay thô chai ráp của cô vuốt lại nếp chiếc chiếc áo cánh tàng tàng nhem nhuốc cứ run lẩy bẩy trông rõ. Có biết bao nhiêu ngây thơ vụng dại trong sự bất lực của cô không che đậy nổi nó, đến nỗi chỉ có ai mù mới không thấy.
Kônđrát Maiđanhikốp quay sang Đavưđốp, cười phá lên:
- Anh đừng nhìn con bé Varia nữa, kẻo có bao nhiêu máu nó bốc lên mặt hết bây giờ! Này, mày ơi, đi rửa mặt đi, may ra dập tắt được lửa đấy. Nhưng chả hiểu nó có còn bước nổi nữa không nhỉ? Chân tay rụng rời hết rồi còn gì… Nó dắt bò cho tôi đấy anh ạ, và cứ vừa đi vừa luôn mồm hỏi tôi bao giờ anh Đavưđốp đến. "Bao giờ anh ấy đến thì tao biết đâu đấy, hỏi mãi điếc tai", - tôi bảo nó thế, nhưng nó cứ căn vặn tôi miết, gõ tôi suốt từ sáng đến tối như con chim gõ kiến gõ cành khô vậy.
Như để chứng tỏ rằng chân mình chưa rụng rời, Varia Kharlamôva quay ngang người, khẽ nhún chân nhảy tót một cái qua tấm ghế dài mình đang ngồi, chạy ra chỗ chiếc xe lều, mắt hầm hầm nhìn Maiđanhikốp và miệng tái nhợt lẩm bẩm điều gì. Tới đó cô ta mới dừng lại, quay về chỗ mọi người đang ngồi, nghẹn ngào kêu lên:
- Chú, chú Kônđrát… chú độc nói điêu!
Mọi người cười ồ đáp lại.
Đúpxốp vừa cười vừa nói: - Nó chạy ra xa mới cãi. Đứng xa mà cãi thì dễ mà.
- Cậu cứ trêu cô ấy thế làm gì? Chả nên! - Đavưđốp không hài lòng, nói.
- Anh chưa biết nó đấy thôi, - Maiđanhikốp lấy giọng bề trên, đáp lại. - Có anh nó mới tử tế thế, không có anh thì nó móc mắt người ta ngay, chả tha ai đâu. Mồm mép nanh nọc ra phết đấy! Gái đâu mà như con gà chọi! Anh thấy nó nhảy tót một cái đấy không? Như con dê rừng!...
Không, cái mối tình quê mùa trinh bạch kia mà cả đội ai ai cũng đã biết từ lâu, còn anh thì chỉ đến hôm nay mới được rõ lần đầu, nó chẳng mơn trớn được lòng tự ái của anh đàn ông trong Đavưđốp. Chao ôi, giá mà một đôi mắt khác cũng nhìn anh, dù chỉ một lần thôi, với một sự say đắm và trung thành không bờ bến như thế kia nhỉ!...
Để cắt đứt câu chuyện đã trở thành khó chịu, Đavưđốp nói đùa:
- Thôi, cảm ơn chị nuôi và cám ơn cái cùi dìa của tôi! Cả hai đã cho tôi một bữa căng bụng.
- Này, anh chủ tịch ơi, anh hãy cảm ơn cái miệng rộng hoác và cái bàn tay phải của anh nó đã tích cực hoạt động ấy, chứ cám ơn gì chị nuôi với cái cùi dìa. Ăn thêm tí nhá? - Chị nuôi, một bà đồ sộ, to béo ít thấy, vừa đứng lên vừa hỏi.
Đavưđốp nhìn, vẻ kinh ngạc ra mặt,cái thân hình phốp pháp, đôi vai bè bè và bộ ngực người ôm không xuể của bà ta, và hỏi nhỏ Đúpxốp: - Kiếm đâu ra cái của hiếm thế này hả?
- Đúc theo đơn đặt hàng đặc biệt của chúng tôi tại nhà máy luyện thép Taganrốc đấy, - kế toán viên, một cậu thanh niên mồm mép suồng sã, nói.
- Quái, sao trước đây con chưa thấy mẹ lần nào nhỉ? - Đavưđốp vẫn chưa hết sửng sốt. - Mẹ ơi, tầm cỡ mẹ như thế mà con lại không trông thấy là thế nào?
Bà cấp dưỡng phì cười:
- Mẹ con cái gì! Tôi mới bốn bảy, đâu dám làm mẹ anh? Anh không thấy tôi là vì mùa đông tôi không ló mặt ra khỏi cửa mà. To béo và chân ngắn cũn như tôi thì không đi trên tuyết được, dễ mắc kẹt lắm. Mùa đông tôi ngồi lỳ nhà, kéo sợi, đan khăn vuông, lần hồi qua ngày. Tuyết tan bùn lầy tôi cũng chẳng lội được: tôi như con lạc đà, hãi trơn ngã dập mặt. Trời khô ráo tôi mới đi làm cấp dưỡng. Và đồng chí chủ tịch ạ, tôi chẳng mẹ con gì với anh đâu! Nếu anh muốn sống hoà bình với tôi thì hãy gọi tôi là chị Đaria Kuprianốpna, và như thế, xuống đội, anh sẽ không bao giờ đói.
- Thưa bà chị Đaria Kuprianốpna, tôi xin hoàn toàn đồng ý sống hoà bình với chị, - Đavưđốp mỉm cười nói và đứng dậy cúi chào với vẻ hết sức nghiêm trang.
- Thế thì càng hay, hay cho anh và hay cả cho tôi. Bây giờ anh đưa bát đây, tôi múc cho anh ít sữa chua tráng miệng, - bà cấp dưỡng nói, rất hài lòng trước thái độ lịch sự của Đavưđốp.
Bà mạnh tay múc vào bát cả một kilô sữa chua đã gạn kem, trao cho Đavưđốp kèm theo một cái chào cúi rạp.
- Nhưng sao chị lại đi làm cấp dưỡng mà không ra đồng hả? - Đavưđốp hỏi. - Nặng cân như chị, chị chỉ cần ấn nhẹ một cái là lưỡi cày sẽ phập sâu xuống đất nửa mét, thực tế thế!
- Số là tôi bị đau tim! Các bác sĩ bảo là tim tôi nặng mỡ, hoạt động kém. Làm cấp dưỡng cũng thấy vất vả rồi, cứ động loay hoay với đống bát đĩa là tim tôi đã thót lên đến tận cổ rồi. Không đâu, đồng chí Đavưđốp ạ, đi cày thì tôi chịu thôi. Cái trò ấy tôi xin vái.
- Lúc nào cũng kêu tim phổi, thế mà đã chôn ba đời chồng rồi đấy. Ba ông kô- dắc, và bây giờ đang tìm một ông thứ tư, nhưng chả ông nào dám xung phong. Bà chị ấy mà quần cho thì cứ nát xương! - Đúpxốp nói.
Bà cấp dưỡng phát khùng lên thật sự, quát:
- Cái thằng mặt rỗ điêu xoen xoét kia! Tội tình gì tao nếu ba chàng kô- dắc ấy chả anh nào ra hồn người, toàn giống hom hem, ốm dở cả? Chúa không cho họ sống mãn kiếp, tội lại đổ lên đầu tao à?
Đúpxốp vẫn không chịu thua: - Thì bà chị cũng giúp cho các ông anh ấy mau mau chóng chóng xuống lỗ.
- Tao giúp thế nào?
- Thế nào thì đã rõ…
- Rõ thì nói ra xem!
- Đối với tôi thì hai năm rõ mười rồi…
- Không, rõ thì phải nói ra, đừng có khua môi múa mép hão thế!
- Giúp thế nào thì rõ rồi chứ còn gì: chị yêu các ông anh tôi quá, - Đúpxốp vừa cười vừa dè dặt nói.
- Cái thằng ngu lòi ruột lòi gan kia! - bà cấp dưỡng quát lên, át cả tiếng cười ầm ầm của mọi người, và vơ một ôm hết nửa số bát trên bàn.
Nhưng không dễ gì quật ngã anh chàng Đúpxốp mặt lạnh như tiền kia. Anh vẫn từ tốn chén nốt bát sữa chua, đưa lòng bàn tay lên quệt ria mép, rồi nói:
- Có thể là tôi ngu, có thể là tôi lòi ruột lòi gan, nhưng bà chị tôi ơi, những cái trò ấy thì tôi hiểu tỏng tòng tong.
Thế là bà cấp dưỡng tương cho Đúpxốp một câu đến nỗi mọi người cười rộ lên như phá rạp. Đavưđốp đỏ mặt tía tai vì cười và ngượng nói không ra hơi:
- Thế là thế nào nhỉ, anh em? Mình đã từng đi lính thuỷ, thế mà cũng chưa hề nghe thấy cái tiếng ấy bao giờ!...
Nhưng Đúpxốp vẫn giữ vẻ hoàn toàn nghiêm trang, gào lên giọng cố làm ra vẻ bị kích động:
- Tôi xin thề trước Thánh kinh! Xin hôn Thánh giá! Nhưng bà chị Đaria ơi, tôi xin cứ là vẫn giữ ý kiến: chị đã yêu ba ông anh tôi quá nên đã đưa họ sang thế giới bên kia mà! Ba vị, đâu có phải chuyện bỡn… Và Vlađimia Grátsép năm ngoái sao bỗng dưng ông ta lại chết? Ông ta đi lại với chị…
Đúpxốp chưa nói dứt câu đã vội cúp gập xuống: một chiếc môi gỗ nặng bay vèo qua đầu anh như một mảnh đạn trái phá. Đúpxốp vắt cẳng nhảy tót qua tấm ghế dài, lanh lẹn như một chú thiếu niên. Aanh đã chạy ra xa bàn mười thước thì bỗng nhảy cẫng sang bên, quay ngoắt lại, vừa kịp tránh cái bát sắt bay vù qua, bắn tung toé sữa chua rồi vẽ thành một đường cong, rơi xa xa ra đồng. Đúpxốp đứng giạng háng, giơ nắm đấm lên doạ, quát:
- Ê này, bình tĩnh nào, chị Đaria! Muốn ném cái chết tiệt gì thì ném, cấm ném bát đĩa! Vỡ thì lạy Chúa, sẽ bắt đền trừ vào công điểm đấy! Bắt chước con Varia ra nấp sau cái xe kia kìa, đứng đấy mà thanh minh thì dễ hơn!... Còn tôi, tôi vẫn giữ nguyên xi ý kiến: chị giết mấy ông chồng chị, bây giờ chị lại trút giận lên đầu tôi…
Đavưđốp vất vả mới lập lại được trật tự. Họ ngồi xuống hút thuốc cách chòi canh một quãng và Kônđrát Maiđanhikốp cười sặc sụa nói:
- Ngày nào cũng thế, bữa trưa hoặc bữa tối, cũng xảy ra cái trò ấy. Cậu Agaphôn bị sưng vêu má tím bầm mất một tuần, mụ Đaria cho cậu ấy xơi một quả tống mà, thế mà vẫn không chừa trêu mụ ấy. Này, Agaphôn ạ, cậu không qua được vụ cày này lành lặn mà trở về đâu, mụ ấy chẳng đánh lòi con ngươi cậu ra thì cũng vặn gãy cẳng cậu, lúc ấy sẽ hết trêu…
- Đàn bà gì mà cứ như cái máy kéo Phoxơn! - Đúpxốp vừa nói bằng một giọng thán phục vừa liếc trộm chị cấp dưỡng đang diễu qua gần đó.
Rồi làm ra vẻ không trông thấy chị ta, anh ta nói to hơn:
- Này, anh em ạ, chả xấu gì mà phải dấu, mình mà chưa vợ thì mình lấy em Đaria ngay. Nhưng chỉ lấy trong một tuần thôi, rồi đánh bài chuồn. Khoẻ như mình đây thì quá một tuần mình cũng chẳng chịu nổi. Mà chết thì lúc này mình chưa muốn. Tội gì mà chết uổng nhỉ? Đánh nhau suốt một cuộc nội chiến không sao, để bây giờ chết vì gái… Không chơi, mình ngu lòi ruột lòi gan thật đấy, nhưng vẫn còn khôn chán! Mình sẽ cầm cự với em Đaria một tuần, đến ngày thứ tám, nửa đêm mình sẽ lẳng lặng tụt trên giường xuống, bò ra cửa, rồi phi nước đại về tận nhà… Anh tin tôi, anh Đavưđốp ạ, có Chúa chứng giám, tôi không nói điêu đâu, và có cậu Prianhisnhikốp đây thì tôi nói điêu sao được: một lần, tôi và cậu ấy đã đánh cuộc với nhau một bữa chén ôm thử em Đaria xem. Hắn ôm đằng trước, tôi ôm đằng sau, nắm lấy tay nhau, nhưng không sao ôm nổi, em ấy đô quá thể! Chúng tôi réo cậu kế toán, cậu ấy non tuổi lại thêm cái non gan, sợ, cóc dám đến gần em Đaria. Thành thử đến mãn kiếp em ấy cũng sẽ không bao giờ được biết mùi cái ôm thực sự ra ôm…
- Đồng chí Đavưđốp ạ, đừng nghe mồm cái thằng trời đánh thánh vật ấy, - chị cấp dưỡng đã hết cơn thịnh nộ, vừa cười vừa nói. - Một ngày mà nó không nói lảm nhảm thì nó sẽ buồn chết trương chết rũ ra ngay. Trời sinh ra nó mồm cứ như cái trôn trẻ!
Chầu thuốc xong, Đavưđốp hỏi:
- Còn phải cày bao nhiêu nữa?
- Cày đến tết! - Đúpxốp miễn cưỡng đáp. - Hơn trăm rưởi hécta. Một trăn năm mươi tám, tính đến hết ngày hôm qua.
- Làm ăn giỏi đấy, thực tế thế! - Đavưđốp lạnh lùng nói. - Thế suốt ngày các anh làm gì? Mần tuồng với bà cấp dưỡng phải không?
- Anh nói quá.
- Đội một và đội ba xong từ đời nào rồi mà sao các anh vẫn cứ dây dưa lề mề thế ?
Đúpxốp đề nghị:
- Anh Đavưđốp ạ, để tối nay ta họp toàn thể bàn bạc thoải mái, còn bây giờ đi làm đã.
Đó là một đề nghị hợp lý và Đavưđốp ngẫm nghĩ một tí rồi đồng ý.
- Các anh để tôi bò nào?
- Lấy bò tôi mà cày, - Kônđrát Maiđanhikốp khuyên. - Bò tôi quen việc và khoẻ. Có hai cặp bò non thì hiện nay chúng tôi đang cho nghỉ.
Đavưđốp ngạc nhiên: - Sao lại nghỉ?
Đúpxốp mỉm cười giải thích:
- Chúng nó yếu quá, cứ gục giữa luống. Chúng tôi đã cho tháo ra, thả ở bãi cỏ bên bờ đầm. Cỏ ở đấy tốt, bổ, cho chúng nó ăn lại sức, đằng nào thì lúc này chúng nó cũng chằng được cái việc quái gì. Qua mùa đông, chúng nó đã gày tọp đi, và bây giờ ngày nào cũng cày, chúng nó cũng ớn, cóc kéo nữa, thế là chịu đấy! Chúng tôi đã thử ghép đôi một với bò già, nhưng mả mẹ nó, không đi đến đâu. Kônđrát nói phải đấy, anh cứ lấy bò cậu ấy mà cày.
- Thế thì cậu ấy làm gì?
- Tôi cho cậu ấy về nhà, nghỉ hai ngày. Chị ấy ốm, nằm liệt giường, chị ấy cũng chẳng đưa bác Ivan Argianốp quần áo cho cậu ấy nữa và nhắn gọi cậu ấy về.
- Thế thì được. Mình lại cứ tưởng ông định cho cậu ấy thả cỏ nốt. Mình thấy ở đây đang có phong trào thả cỏ…
Đúpxốp đưa mắt ra hiệu cho mọi người, không để Đavưđốp thấy. Tất cả đứng dậy, lục tục ra lắp bò.