Loạn An Sử là cuộc biến loạn xảy ra giữa thời nhà Đường vào thời Đường Huyền Tông Lý Long Cơ trong lịch sử Trung Quốc, kéo dài từ năm 755 đến năm 763, do An Lộc Sơn và Sử Tư Minh cầm đầu. Cả họ An và họ Sử đều xưng là Yên Đế trong thời gian nổi dậy. Do xảy ra vào niên hiệu Thiên Bảo của Đường Huyền Tông, cuộc phản loạn này còn được gọi là Thiên Bảo chi loạn.
Đây được xem là một trong những binh loạn lớn nhất trong lịch sử Trung Quốc, đã làm suy yếu gần như hoàn toàn triều đại nhà Đường hơn 200 năm phồn thịnh.Nguyên nhân:
Mâu thuẫn chính quyền va nhân dân: do quan lại, triều đình vơ vét của cải, sưu cao thuế nặng.Mâu thuẫn sắc tộc: từ thời Đường Huyền Tông đã gây chiến khắp các nước lân cận như Thổ Phồn, Nam Chiếu, Khiết Đan, Đại Thực… gây oán hận trong và ngoài nước.Mâu thuẫn triều đình: do các phe phái đấu đá, bên cạnh đó Cao Lực Sĩ – Dương Quốc Trung tư lợi khiến chính trị càng rối ren.Chính sách biên cương sai lầm: chính sách trong nhẹ ngoài nặng khiến các tướng lĩnh tự chiêu mộ binh lính, nuôi dưỡng tư binh. Chính sách sử dụng tướng lĩnh người Hồ canh giữ biên cương tạo điều kiện cho binh lực An Lộc Sơn lớn mạnh đến mức triều đình không thể kiểm soát.Cơ bản về cuộc chiến:
An Lộc Sơn có 15 vạn quân, nói phao thành 20 vạn, xua quân về Nam, hắn tiến công một đường cực kỳ thuận lợi tới Lạc Dương.
Lúc này Lý Long Cơ cho Phong Thường Thanh làm Tiết độ sứ Phạm Dương đến Lạc Dương chiêu binh chống cự với An Lộc Sơn. Cao Tiên Chi lĩnh 5 vạn quân đóng ở Thiểm Quận; Quách Tử Nghi thủ phía Đông nam Hoàng Hà.
Do quân đội Phong Thường Thanh tạp nham không phải tinh binh, sau hai lần bị đánh bại thì An Lộc Sơn chiếm được Lạc Dương.
Phong Thường Thanh rút về Thiểm Quận hợp với Cao Tiên Chi, An Lộc Sơn lại đánh tiếp đến, hai tướng Cao – Phong thua trận chạy về Đồng Quan. Lúc này hoạn quan Biên Lệnh Thành hạ lệnh giết hai tướng, sau đó Ca Thư Hàn thay thế ra trấn thủ Đồng Quan.
An Lộc Sơn thế như chẻ tre, chiếm hoàn toàn vùng Hà Bắc, tháng 1 năm 756 An Lộc Sơn xưng làm Đại Yên hoàng đế.
Ca Thư Hàn giữ Đồng Quan đến tháng 6 năm 756 thì bị Thôi Càn Hựu phục kích, Đồng Quan thất thủ, 20 vạn quân Đường bị tiêu diệt, Đại Yên thắng lớn. Từ đó quân Yên tiến vào Trường An, lúc này hoàng thất Đại Đường, Lý Long Cơ đưa Dương Ngọc Hoàng và Dương Quốc Trung bỏ trốn vào Thục.
Lý Hanh lên ngôi vua, tức là Đường Túc Tông, Lý Long Cơ được tôn làm thái thượng hoàng, Lý Bí đến hỗ trợ, Quách Tử Nghi và Lý Quang Bật từ Hà Bắc rút về, quân Đường bắt đầu tổ chức lại.
An Lộc Sơn sau khi chiếm được Lạc Dương và Trường An, đã thỏa mãn không tính toán lâu dài, lúc này hắn đã bị bệnh tâm tính thay đổi, độc ác gàn dở. An Lộc Sơn yêu thứ bỏ trưởng khiến An Khánh Tự căm hận mới sai Nghiêm Trang và Lý Trư Nhi ám sát An Lộc Sơn. An Lộc Sơn chết, An Khánh Tự lên ngôi vua.
Sử Tư Minh vốn coi thường An Khánh Tự, nhưng An Khánh Tự lại phong Sử Tư Minh làm Tiết độ sứ Phạm Dương, cai quản vùng gốc rễ Đại Yên.
Lúc này nội bộ Đại Yên bắt đầu lục đục.
Sau một năm củng cố, quân Đường đã khôi phục bắt đầu phản công, nhờ quân Hồi Hột và Quách Tử Nghi, Đường quân thành công chiếm lại Lạc Dương, chặt đứt tiếp viện của Đại Yên từ Trường An đến.
Cuối tháng 10 năm 757, hai kinh lại về tay nhà Đường. An Khánh Tự rút về Nghiệp thành.
Tháng 12 năm 757, Sử Tư Minh quy hàng Đường Túc Tông. Đường Túc Tông sai Ô Thừa Ân giám sát nhân cơ hội giết chết Sử Tư Minh, nhưng Sử Tư Minh biết được đã giết Ô Thừa Ân và dấy quân chống nhà Đường.
Tháng 9 năm 758, Đường Túc Tông tổng động viên 9 Tiết độ sứ đánh Nghiệp thành, quân số lên đến 60 vạn.
Tháng 3 năm 759, Sử Tư Minh được An Khánh Tự hứa hẹn nhường ngôi, dẫn 5 vạn quân đến giải vây.
Sử Tư Minh lừa giết An Khánh Tự, lên ngôi hoàng đế. Bắt đầu chống chọi với nhà Đường. Hắn là một tướng giỏi, quân đội lớn mạnh, lúc này chỉ có Lý Quang Bật giằng co với Sử Tư Minh, nhưng Lý Quang Bật lại bị dèm pha mà dẫn đến thua trận, Đường Túc Tông tước binh quyền của Lý Quang Bật, nhưng các Tiết độ sứ khác cũng thua trận, Sử Tư Minh làm chủ một vùng Hà Nam Hà Bắc.
Lúc này nhà họ Sử xảy ra họa, Sử Tư Minh cũng vì yêu thứ bỏ trưởng khiến bản thân bị con trưởng Sử Triều Nghĩa ám sát.
Năm 762 Đường Túc Tông và Huyền Tông đều qua đời, Lý Dự nối ngôi là Đường Đại Tông.
Đại Yên cực loạn, các Tiết độ sứ dưới trướng Yên đế bắt đầu hàng Đường.
Đến năm 763, Sử Triều Nghĩa định bỏ trốn lên Khiết Đan nhưng nửa đường bị thuộc hạ cũ Lý Hoài Tiên đuổi theo, cuối cùng tự sát, Lý Hoài Tiên chém đầu Sử Triều Nghĩa đưa về nộp lên Đường Đại Tông.
Loạn An Sử hoàn toàn chấm dứt sau 8 năm trời ròng rã.
p/s: Đây là tóm tắt ngắn gọn, bạn nào muốn đọc chi tiết hơn có thể lên wikipedia nhé.