Phó trưởng thôn Hắc Tiểu là một tay lái buôn gia súc. Những lúc không đi buôn thì làm thuê cho nhà họ Lý hoặc họ Tôn. Vì là phó trưởng thôn, nên làm thuê không giống những người khác. Không phải ra đồng cắt đỗ, cắt lúa mạch, chỉ quanh quẩn trong bếp làm phụ bếp hoặc gánh nước ra đồng. Hắc Tiểu làm phó trưởng thôn mười một năm. Chín năm đầu làm phó cho Lão Hỷ, hai năm sau làm phó cho Điện Nguyên. Cho dù ai là trưởng thôn, thì Hắc Tiểu vẫn là người khua chiêng triệu tập họp làng, cùng xử các vụ kiện tụng trong làng và tìm người nướng bánh. Hắc Tiểu rất khoái chí với công việc của mình. Mặc dù căn nhà của anh chẳng hơn gì nhà những tá điền khác. Bữa cơm của vợ con anh cũng chẳng sang hơn các tá điền khác. Nhưng trong con mắt của mọi người, anh vẫn không giống với những tá điền khác. Gặp nhau trên đường, người khác thường chào anh:

- Anh Hắc Tiểu, đã ăn cơm chưa?

- Ăn gì mà ăn. Đang ăn lại có việc. Vừa phải xét xử kiện tụng, vừa phải đi tìm người nướng bánh!

Cái chức phó trưởng thôn của Hắc Tiểu lúc đầu là do Lão Hỷ ấn cho anh. Đời bố và ông Lão Hỷ, thôn Mã không có chức phó trưởng thôn. Đến đời mình, Lão Hỷ nói:

- Ta nên lập một phó trưởng thôn!

Lúc đầu, mọi người không đồng ý. Mấy đời trước đây làm gì có phó trưởng thôn. Sao bây giờ lại phải bày đặt ra? Nội bộ gia đình họ Lý cũng không thống nhất về vấn đề này. Nhưng Lão Hỷ vẫn một mực phải có phó trưởng thôn. Ông lập luận, hồi bố và ông nội ông làm trưởng thôn đều bận tối mắt tối mũi, suốt ngày hết xét xử kiện tụng lại phải khua chiêng họp thôn, vất vả quá. Bởi vậy, cần phải lập chức phó trưởng thôn. Có phó trưởng thôn rồi, những cuộc họp không muốn dự có thể để phó trưởng thôn đi thay, sau đó về báo cáo lại. Những vụ không muốn phân xử, đại loại như mấy vụ trộm vặt hay quan hệ nam nữ lăng nhăng, đều có thể giao cho phó trưởng thôn xét xử. Lão Hỷ đã quyết, nên không ai ngăn được. Cũng có người eo xèo việc Lão Hỷ chọn người làm phó trưởng thôn. Ông ta không chọn anh em trong nhà, cũng không chọn bạn bè thân thiết, mà lại đi chọn một tên lái buôn gia súc là Hắc Tiểu. Đến ngay như Hắc Tiểu cũng không hiểu nổi vì sao mình được chọn. Bà con trong làng cũng thấy chướng mắt. Một tên lái buôn gia súc vốn chẳng hơn gì mình, bỗng nhiên trở thành phó trưởng thôn của mình. Mọi người đều rất bất bình. Nhưng Lão Hỷ vẫn cứ chọn Hắc Tiểu. Ông nói với mấy anh em trong nhà:

- Các anh thì hiểu cái quái gì! Nếu chọn các anh làm phó trưởng thôn thì thà không có phó trưởng thôn còn hơn!

Hắc Tiểu đi buôn lừa, vừa chân ướt chân ráo về đến thôn nghe nói mình trở thành phó trưởng thôn, không dám tin vào tai mình. Khi ấy, cha của Hắc Tiểu vẫn còn sống. Biết chuyện, ông không muốn để con trai mình làm phó trưởng thôn, ông nói:

- Con ơi, không phải bỗng dưng các cụ dạy “Đầu gà khó gặm” đâu. Con buôn lừa còn chẳng xong, thì làm phó trưởng thôn thế nào được?

Nhưng hồi đó Hắc Tiểu tuổi trẻ bồng bột chỉ thích làm ông to bà nhớn, liền nhận lời làm phó trưởng thôn. Dần dà, dân làng đã quen với việc Hắc Tiểu làm phó trưởng thôn, lại thấy trong thôn quả là cần phải có một vị phó trưởng thôn, Hắc Tiểu lẽ ra phải làm phó trưởng thôn từ lâu rồi. Cái tay Hắc Tiểu này kể cũng có ích. Làm phó trưởng thôn nhưng không kênh kiệu, việc gì cũng sốt sắng cần mẫn, từ chuyện khua chiêng họp làng, tới chuyện tìm người nướng bánh mỗi khi xử kiện, đến chuyện cử phu phen phục dịch. Một mình Hắc Tiểu tất tả ngược xuôi nhưng không hề kêu ca một tiếng. Chưa họp thôn, Hắc Tiểu đã bố trí xong hội trường. Chưa xử kiện xong, anh đã nướng xong bánh. Trưởng thôn Lão Hỷ rất hài lòng về anh. Mọi người cũng hài lòng. Lão Hỷ nói:

- Các vị xem, vị phó trưởng thôn do tôi chọn thế nào!

Thế nên những lúc nhàn rỗi, Hắc Tiểu đến nhà họ Lý làm thuê. Lão Hỷ bảo:

- Hắc Tiểu, anh là phó trưởng thôn, không giống những người làm thuê khác. Anh không phải ra đồng cắt lúa, chỉ ở trong bếp phụ bếp hoặc mang ít nước uống ra đồng là được rồi!

Thế là Hắc Tiểu không phải ra đồng cắt lúa, chỉ ở nhà làm phụ bếp, Thi thoảng lại gánh một thùng nước ra đồng. Hồi chưa làm phó trưởng thôn, anh cũng giống như những người làm thuê khác, phải ra đồng cắt đậu cắt lúa. Hắc Tiểu thấy Lão Hỷ thật tốt bụng và cũng cảm thấy mình làm phó trưởng thôn là xứng đáng. Vấn đề ở chỗ khi làm thuê ở nhà họ Lý, Hắc Tiểu không phải ra đồng cắt lúa, chỉ quanh quẩn ở nhà phụ bếp. Khi sang làm thuê cho nhà họ Tôn, họ Tôn cũng đành phải làm theo, không để cho anh ta cắt lúa mà làm phụ bếp. Có lần làm phụ bếp, Hắc Tiểu ăn trộm một miếng thịt bò mang về nhà biếu bố, đắc ý:

- Thầy thấy thế nào? Thế mà lúc đầu thầy còn ngăn, không cho con làm phó trưởng thôn!

Chín năm làm phó trưởng thôn, đã gõ nát hai mặt chiếc chiêng đồng, thay ba chiếc chảo nướng bánh, nhưng Hắc Tiểu chưa gặp phải vấn đề gì khó khăn bởi anh toàn làm theo đuôi trưởng thôn Lão Hỷ. Việc quản lý thôn tốt hay dở là việc của Lão Hỷ, còn anh thì cứ việc ăn bánh nướng, làm một vị phó trưởng thôn vô tư lự, chẳng phải lo lắng điều gì. Có lúc khua chiêng giục dân làng ra họp, anh còn cao hứng hát một đoạn kịch. Nhưng không thuộc nhiều, chỉ biết mấy câu đại loại như:

“Anh bảo là tốt,

Em bảo không tốt,

Cô em tôi ơi,

Để rồi em xem,

Tốt hay không tốt!”

Hát đi hát lại. Dần dà trở thành bài vè của lũ trẻ chạy theo đuôi anh ta hóng chuyện. Bọn trẻ vừa chơi trò ú tim, vừa hát:

“Anh bảo là tốt,

Em bảo không tốt,

Cô em tôi ơi,

Để rồi em xem,

Tốt hay không tốt!”

Nhưng mùa xuân năm kia, Hắc Tiểu gặp phải một vấn đề hóc búa. Trưởng thôn Lão Hỷ, người anh đã phục vụ liền chín năm, bị xã trưởng Tiểu Đông cách chức. Trưởng thôn do một địa chủ khác trong làng là Điện Nguyên lên thay. Nghe tin, Hắc Tiểu khóc òa lên, chạy một mạch đến nhà họ Lý, than vãn với Lão Hỷ:

- Bẩm trưởng thôn, ông xem, ông bị người ta phế rồi. Cái chức phó trưởng thôn của con coi như cũng đi tong rồi!

Lão Hỷ không những không khóc, trái lại ông ta còn cười rất tươi:

- Hắc Tiểu, ngồi uống chén trà đã. Mấy năm qua theo tôi, anh làm việc cừ lắm! Bây giờ gặp lúc thời vận không may. Tự dưng xuất hiện một thằng thanh niên hoi, thế là tôi mất chức. Nhưng anh yên tâm. Sông có khúc, người có lúc. Tôi tin rồi có lúc vận may lại đến với chúng ta!

Điều khiến Hắc Tiểu không ngờ tới là, sau khi được làm trưởng thôn, Điện Nguyên vẫn giữ nguyên chức phó trưởng thôn của anh. Hắc Tiểu vừa mừng vừa lo, tâm trạng rất mâu thuẫn. Nếu làm, trước đây đi theo Lão Hỷ, bây giờ người ta bị cách chức, mình lại theo Điện Nguyên, cảm thấy có gì không phải với Lão Hỷ. Nhưng nếu không làm, chiêng phải giao cho người khác, sau này mỗi độ phân xử việc làng lại không được ăn bánh nướng, làm thuê cũng lại phải ra đồng cắt lúa. Suy đi tính lại, Hắc Tiểu vẫn muốn làm tiếp, nhưng lại cảm thấy không phải với Lão Hỷ. Nhưng cuối cùng, Hắc Tiểu vẫn đồng ý làm phó trưởng thôn cho Điện Nguyên. Chỉ có điều từ đó trở đi anh không dám nhìn mặt Lão Hỷ nữa. Một lần đang khua chiêng họp thôn, gặp Lão Hỷ cưỡi ngựa đi ngược chiều, Hắc Tiểu vội lánh mặt, định bụng rẽ vào một con hẻm. Nhưng Lão Hỷ đã gọi giật lại:

- Hắc Tiểu, sao lại tránh mặt tao, tao có điều gì không phải với mày sao?

Hắc Tiểu vội đứng lại, mặt đỏ bừng:

- Bẩm ông, ông thấy đấy... chiếc chiêng này... con đã không phải với ông!

Lão Hỷ phì cười :

- Hắc Tiểu ơi là Hắc Tiểu, mày đúng là đứa thật thà! Tao không làm trưởng thôn thì không có nghĩa là tao bắt mày không được làm việc công! Tao không trách mày đâu. Thôi, mày đi gõ chiêng đi!

Hắc Tiểu lúc này mới yên tâm:

- Con đa tạ ông!

Rồi lại vui vẻ đi khua chiêng.

Cũng có một lần Hắc Tiểu gặp Văn Náo trên đường. Nhưng Văn Náo không khoan dung độ lượng như ông bố. Thấy Hắc Tiểu đang gõ chiêng, Văn Náo xây xẩm mặt mày:

- Hắc Tiểu, mày còn gõ chiêng à! Mày đừng quên, trước đây mày đã từng ăn cơm nhà họ Lý!

Mặt Hắc Tiểu lại đỏ bừng, nhưng bất ngờ giọng anh bốp chát:

- Thưa cậu chủ, tôi còn phải nuôi vợ và một lũ con. Cậu đừng ăn nói với tôi kiểu đó, cậu tưởng tôi muốn gõ chiêng lắm sao!

Văn Náo sững người, trợn mắt nhìn Hắc Tiểu rồi phóng ngựa chạy biến.

Hắc Tiểu làm phó trưởng thôn cho Điện Nguyên hơn một năm, dần dà cũng quen. So sánh hai ông trưởng thôn, Hắc Tiểu thấy Lão Hỷ khoan dung độ lượng hơn, còn Điện Nguyên tính tình nóng nảy. Nhưng Lão Hỷ thì keo kiệt, còn Điện Nguyên lại phóng khoáng. Chẳng hạn như chuyện bánh nướng lúc phân xử việc làng. Trước đây, nếu ăn không hết là Lão Hỷ mang về nhà. Nhưng Điện Nguyên thì không bao giờ lấy về, còn bao nhiêu cho hết Hắc Tiểu. Lâu dần, Hắc Tiểu thấy làm phó cho Điện Nguyên cũng không đến nỗi nào. Anh cho Lão Hỷ vào quên lãng lúc nào không hay. Có lúc Điện Nguyên hỏi Hắc Tiểu:

- Hắc Tiểu, trước đây anh làm phó cho Lão Hỷ thấy thế nào?

- Chẳng ra sao cả. Có nửa cái bánh nướng ông ấy cũng mang về nhà!

Điện Nguyên và Mao Đán nhìn nhau, cười ha hả.

Nào ngờ làm phó cho Điện Nguyên được hai năm thì Điện Nguyên bị giết. Xã trưởng Tiểu Đông vừa bị tống đi nơi khác, chức trưởng thôn thôn Mã đã lại rơi vào tay Lão Hỷ. Hắc Tiểu thêm một lần khó xử. Giống như quả phụ đi thêm bước nữa, vừa mới gả về nhà chồng, lại bị trả về vậy. Lúc Điện Nguyên vừa chết, Hắc Tiểu cũng chẳng nghĩ ngợi gì nhiều, chỉ chú tâm lo chuyện ma chay. Sau này, khi chức trưởng thôn lại về tay Lão Hỷ, Hắc Tiểu mới thấy sự việc có phần nghiêm trọng. Hắc Tiểu than: Công việc của mình thật không dễ chút nào! Ban ngày nghĩ không ra, ban đêm lại thở vắn than dài. Chị vợ khuyên:

- Thôi mình ạ, mình làm phó trưởng thôn cũng mười mấy năm rồi. Làm đi làm lại mãi. Chẳng thấy mình giàu thêm tí nào, trừ việc được ăn theo bánh nướng với người ta! Nhà mình cứ yên tâm buôn gia súc là được. Không làm phó trưởng thôn cũng chẳng sao!

Nghe vậy, Hắc Tiểu đứng lên đá vợ một cái. Đá xong, lại thấy vợ mình cũng có lý.

- Tôi cũng biết không làm cũng được. Nhưng đã làm hơn mười năm rồi. Bây giờ tự dưng không làm, thấy không quen!

Có làm nữa hay không thì Hắc Tiểu cũng không quyết định được. Tất cả phụ thuộc vào Lão Hỷ. Lão Hỷ lại làm trưởng thôn. Ông ta không cho Hắc Tiểu làm phó trưởng thôn thì anh có muốn cũng chẳng được. Nếu ông ta để Hắc Tiểu làm, thì anh cũng chẳng dám không nghe lời. Lúc này, Hắc Tiểu mới thấy cái chức phó trưởng thôn thật là vô dụng. Nhưng anh cũng không dám đi hỏi người nhà trưởng thôn trước đây là Lão Nguyên xem có nên làm hay không, cũng không dám đến hỏi Lão Hỷ xem có cho anh làm tiếp không, đành vò đầu bứt tai ngồi lì trong nhà chờ đợi. Lấy ra một nửa chai rượu xoáy trộm được hôm làm tang cho Điện Nguyên, anh uống nhâm nhi giải sầu. Nghe nói tấm biển “Văn phòng thôn Mã” lại bị mang sang nhà họ Lý, anh càng lo lắng. Đứa con gái đang ăn cơm không may đánh vỡ cái bát. Anh chồm lên cho nó một cái bạt tai:

- Con bà mày, không có mắt à!

Nhưng tối hôm ấy, anh đang đăm chiêu ngồi trước cây đèn dầu thì một tên đầy tớ nhà họ Lý đến bảo anh sang ngay nhà Lão Hỷ để bàn công việc. Hắc Tiểu sướng điên lên. Cái tay Lão Hỷ này tốt bụng thật, lại cho mình làm phó trưởng thôn. Nỗi buồn tích tụ mấy ngày phút chốc tan biến. Theo chân tên đầy tớ ra khỏi nhà, nhìn lên thấy trời đầy sao, Hắc Tiểu không nghĩ ngợi nhiều nữa, không giống như cảm giác ngượng ngập của quả phụ lần đầu tiên đi bước nữa, cũng chẳng nghĩ đến chuyện có lỗi hay không có lỗi với trưởng thôn Điện Nguyên đã quá cố, cũng chẳng nghĩ đến chuyện khi gặp tân trưởng thôn Lão Hỷ có cần phải tỏ ra ăn năn không. Trong đầu Hắc Tiểu bây giờ chỉ duy nhất có một suy nghĩ: Hay lắm, hay lắm, Hắc Tiểu ta lại được làm phó trưởng thôn.

Ngày hôm sau, Hắc Tiểu lại khua chiêng từ đầu thôn đến cuối thôn, thông báo cho các trưởng họ trong thôn ra văn phòng thôn bàn việc làng và tìm người lấy bột nướng bánh.